Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και αυτή η ηχογράφηση.

Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία, εκτός από την παρούσα εκτέλεση, τη «Δημητρούλα» ηχογράφησε, γύρω στα 1950 στη Νέα Υόρκη, και ο Νίκος Γούναρης με την ορχήστρα του ακορντεονίστα Δημήτρη Φραντζεσκάκη (Liberty 109-Β και Attikon Att-154 - 448-A).

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η αισθητική απόκλιση του Γούναρη στις ηχογραφήσεις στην Αμερική, σε σχέση με την συνολική παρουσία του στην αθηναϊκή δισκογραφία. Πρόκειται για ένα ζήτημα που αποτελεί ένα από τα πιο ξεχωριστά κεφάλαια της ανάλυσης της ελληνικής δισκογραφίας στην Αμερική, και το κατά πόσο οι εκεί πρακτικές ακολούθησαν τις καλά εδραιωμένες των Αθηνών. Ο Γούναρης, αν και προφανώς τραγουδάει με τον σταθερό τρόπο με τον οποίο πρωταγωνίστησε στην σκηνή του ελαφρού στην Αθήνα, βρίσκει τον εαυτό του εντός ενός πιο ρευστού, λαϊκού πλαισίου που οφείλεται στον τρόπο εκτέλεσης της ορχήστρας.

Το τραγούδι εκδόθηκε και σε παρτιτούρα, με τίτλο «Δημητρούλα μου», στο εξώφυλλο της οποίας αναγράφεται «Πρωτοτραγουδήθει υπό τενόρου κ. Αυγέρη».

Ο σκοπός φαίνεται πως επικοινωνεί και με το τραγούδι "Αραμπάς περνάει" που ηχογράφησε ο Τέτος Δημητριάδης με το ψευδώνυμο Τάκης Νικολάου στη Νέα Υόρκη στις 14 Φεβρουαρίου 1949 στη Νέα Υόρκη (Victor CVE 49956 – V-58018-B).

Ο σκοπός εμφανίζεται και στο τουρκικό ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, γύρω στα 1961 ο Zeki Müren ηχογράφησε στην Τουρκία το τραγούδι "Entarisi ala benziyor"  (Grafson M.G. 1118 - 2335).

Εντοπίζεται, επίσης, και στο ρεπερτόριο της Βόρειας Μακεδονίας. Συγκεκριμένα το 1979 ο κλαρινίστας Tale Ognenovski και η ορχήστρα του κυκλοφορούν τον δίσκο "Staro Kukuško Oro" [PGP RTB (Produkcija Gramofonskih Ploča Radio Televizije Beograd) LP 1495]. Στον δίσκο, ο οποίος ηχογραφήθηκε στο Βελιγράδι, περιλαμβάνεται το ορχηστρικό "Sečena Kršalma" που βασίζεται στο σκοπό που μας ενδιαφέρει. Τον συναντάμε, επίσης, σε μορφή τραγουδιού με τον τίτλο "Кукуш Ќе Одам" (Kukuš Kje Odam) στο LP "Охридски Староградски Средби ’87" [PTC (Радио-Телевизија Скопје, Музичка Продукција) HЛ-00086], που κυκλοφόρησε το 1988 και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις από διάφορα μουσικά συγκροτήματα που συμμετείχαν, σύμφωνα και με τον τίτλο του δίσκου, στο "Φεστιβάλ παλιάς πόλης Οχρίδας '87". Το τραγούδι εκτελείται από τον μικτό τραγουδιστικό όμιλο "Распеани Струмичани" και Λαϊκή ορχήστρα από τη Στρουμίτσα (Мешана Пеачка Група "Распеани Струмичани" Со Народен Оркестар Од Струмица). Με τον ίδιο τίτλο "Kukuš Kje Odam" ηχογραφήθηκε και από την Kostadinka Palazova (δίσκος 7", "Boso nome...", PGP RTB (Produkcija Gramofonskih Ploča Radio Televizije Beograd) EP 12948).

(Θερμές ευχαριστίες στον Ilya Saitanov για την υπόδειξη των παραπάνω ηχογραφήσεων)

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης