Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και αυτή η ηχογράφηση.
Στην ελληνική δισκογραφία, εκτός από την παρούσα εκτέλεση, τον σκοπό ηχογράφησε το 1971 η Μαρίζα Κωχ («Αραμπάς περνά», δίσκος 45 στροφών, Minos 7XG0 5076 - 5312 και LP «Αραμπάς», Minos ST.MSM 139) και ο Θανάσης Γκαϊφύλιας με τα Ανάκαρα, ως διασκευή του Γιώργου Κοντογιώργου («Αραμπάς περνά», δίσκος 45 στροφών, Zodiac L-11856 - ZS 8246 και LP «Ωτοστόπ», Zodiac SYZP 88020), το 1972 η Δόμνα Σαμίου («Αραμπάς», δίσκος 45 στροφών, Politis Lyra 3253A - 3253 και LP «Ένα ταξίδι στην Ελλάδα με τη Δόμνα Σαμίου», Lyra 3253) και η Ξανθίππη Καραθανάση με Χορωδία («Αραμπάς περνά», LP «Σμυρνέικα τραγούδια», Polydor 2421022), το 1999 ο Παντελής Θαλασσινός («Αραμπάς περνά», CD «Απ' την Τήλο ως τη Θράκη (Διά ζώσης)», Music Box International 10801/2).
Ο σκοπός φαίνεται πως επικοινωνεί με το τραγούδι «Δημητρούλα» του Παναγιώτη Τούντα. Ηχογραφήθηκε το 1936 στην Αθήνα από τη Ρόζα Εσκενάζυ (Columbia CG 1345 - DG-6234) και γύρω στα 1950 στη Νέα Υόρκη από τον Νίκο Γούναρη με την ορχήστρα του ακορντεονίστα Δημήτρη Φραντζεσκάκη («Δημητρούλα», Liberty 109-Β και Attikon Att-154 - 448-A).
Ο σκοπός εμφανίζεται και στο τουρκικό ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, γύρω στα 1961 ο Zeki Müren ηχογράφησε στην Τουρκία το τραγούδι "Entarisi ala benziyor" (Grafson M.G. 1118 - 2335).
Εντοπίζεται, επίσης, και στο ρεπερτόριο της Βόρειας Μακεδονίας. Συγκεκριμένα το 1979 ο κλαρινίστας Tale Ognenovski και η ορχήστρα του κυκλοφορούν τον δίσκο "Staro Kukuško Oro" [PGP RTB (Produkcija Gramofonskih Ploča Radio Televizije Beograd) LP 1495]. Στον δίσκο, ο οποίος ηχογραφήθηκε στο Βελιγράδι, περιλαμβάνεται το ορχηστρικό "Sečena Kršalma" που βασίζεται στο σκοπό που μας ενδιαφέρει. Τον συναντάμε, επίσης, σε μορφή τραγουδιού με τον τίτλο "Кукуш Ќе Одам" (Kukuš Kje Odam) στο LP "Охридски Староградски Средби ’87" [PTC (Радио-Телевизија Скопје, Музичка Продукција) HЛ-00086], που κυκλοφόρησε το 1988 και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις από διάφορα μουσικά συγκροτήματα που συμμετείχαν, σύμφωνα και με τον τίτλο του δίσκου, στο «Φεστιβάλ παλιάς πόλης Οχρίδας '87». Το τραγούδι εκτελείται από τον μικτό τραγουδιστικό όμιλο "Распеани Струмичани" και Λαϊκή ορχήστρα από τη Στρουμίτσα (Мешана Пеачка Група "Распеани Струмичани" Со Народен Оркестар Од Струмица). Με τον ίδιο τίτλο "Kukuš Kje Odam" ηχογραφήθηκε και από την Kostadinka Palazova (δίσκος 7", "Boso nome...", PGP RTB (Produkcija Gramofonskih Ploča Radio Televizije Beograd) EP 12948).
(Θερμές ευχαριστίες στον Ilya Saitanov για την υπόδειξη των παραπάνω ηχογραφήσεων)
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και αυτή η ηχογράφηση.
Στην ελληνική δισκογραφία, εκτός από την παρούσα εκτέλεση, τον σκοπό ηχογράφησε το 1971 η Μαρίζα Κωχ («Αραμπάς περνά», δίσκος 45 στροφών, Minos 7XG0 5076 - 5312 και LP «Αραμπάς», Minos ST.MSM 139) και ο Θανάσης Γκαϊφύλιας με τα Ανάκαρα, ως διασκευή του Γιώργου Κοντογιώργου («Αραμπάς περνά», δίσκος 45 στροφών, Zodiac L-11856 - ZS 8246 και LP «Ωτοστόπ», Zodiac SYZP 88020), το 1972 η Δόμνα Σαμίου («Αραμπάς», δίσκος 45 στροφών, Politis Lyra 3253A - 3253 και LP «Ένα ταξίδι στην Ελλάδα με τη Δόμνα Σαμίου», Lyra 3253) και η Ξανθίππη Καραθανάση με Χορωδία («Αραμπάς περνά», LP «Σμυρνέικα τραγούδια», Polydor 2421022), το 1999 ο Παντελής Θαλασσινός («Αραμπάς περνά», CD «Απ' την Τήλο ως τη Θράκη (Διά ζώσης)», Music Box International 10801/2).
Ο σκοπός φαίνεται πως επικοινωνεί με το τραγούδι «Δημητρούλα» του Παναγιώτη Τούντα. Ηχογραφήθηκε το 1936 στην Αθήνα από τη Ρόζα Εσκενάζυ (Columbia CG 1345 - DG-6234) και γύρω στα 1950 στη Νέα Υόρκη από τον Νίκο Γούναρη με την ορχήστρα του ακορντεονίστα Δημήτρη Φραντζεσκάκη («Δημητρούλα», Liberty 109-Β και Attikon Att-154 - 448-A).
Ο σκοπός εμφανίζεται και στο τουρκικό ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, γύρω στα 1961 ο Zeki Müren ηχογράφησε στην Τουρκία το τραγούδι "Entarisi ala benziyor" (Grafson M.G. 1118 - 2335).
Εντοπίζεται, επίσης, και στο ρεπερτόριο της Βόρειας Μακεδονίας. Συγκεκριμένα το 1979 ο κλαρινίστας Tale Ognenovski και η ορχήστρα του κυκλοφορούν τον δίσκο "Staro Kukuško Oro" [PGP RTB (Produkcija Gramofonskih Ploča Radio Televizije Beograd) LP 1495]. Στον δίσκο, ο οποίος ηχογραφήθηκε στο Βελιγράδι, περιλαμβάνεται το ορχηστρικό "Sečena Kršalma" που βασίζεται στο σκοπό που μας ενδιαφέρει. Τον συναντάμε, επίσης, σε μορφή τραγουδιού με τον τίτλο "Кукуш Ќе Одам" (Kukuš Kje Odam) στο LP "Охридски Староградски Средби ’87" [PTC (Радио-Телевизија Скопје, Музичка Продукција) HЛ-00086], που κυκλοφόρησε το 1988 και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις από διάφορα μουσικά συγκροτήματα που συμμετείχαν, σύμφωνα και με τον τίτλο του δίσκου, στο «Φεστιβάλ παλιάς πόλης Οχρίδας '87». Το τραγούδι εκτελείται από τον μικτό τραγουδιστικό όμιλο "Распеани Струмичани" και Λαϊκή ορχήστρα από τη Στρουμίτσα (Мешана Пеачка Група "Распеани Струмичани" Со Народен Оркестар Од Струмица). Με τον ίδιο τίτλο "Kukuš Kje Odam" ηχογραφήθηκε και από την Kostadinka Palazova (δίσκος 7", "Boso nome...", PGP RTB (Produkcija Gramofonskih Ploča Radio Televizije Beograd) EP 12948).
(Θερμές ευχαριστίες στον Ilya Saitanov για την υπόδειξη των παραπάνω ηχογραφήσεων)
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
