Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και η παρούσα ηχογράφηση.

Το τραγούδι, ο τίτλος του οποίου θα μπορούσε να αποδοθεί ως «αυτό που έχει γαλάζιο χρώμα», καταγράφεται από πολύ νωρίς στην τουρκόφωνη δισκογραφία. Η πρώτη ηχογράφηση φαίνεται πως πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1900 στην Κωνσταντινούπολη από τον Sari Onnik με τον τίτλο "Acem - Mavili" και ηχολήπτη τον William Sinkler Darby (Gramophone 1834A – 12007). Ακολούθησαν και άλλες ηχογραφήσεις την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα αλλά και μεταγενέστερα. Ενδεικτικά:

– "Mavili", Hafız Aşir Efendi, Κωνσταντινούπολη, 1905 (Gramophone 437 r – Χ 102195 και 15-12569).
– "Bir Mavili", Agopos Efendi, Κωνσταντινούπολη, Μάιος 1906 (Odeon 31929).
– "Mavili", Orik Effendi, πιθανώς Κωνσταντινούπολη τη δεκαετία του 1920 (Pathé 11056).
– "Mavili", Radife Erten, Κωνσταντινούπολη, μετά το 1946 (Columbia CTZ7134 – RT17938).

Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία, το τραγούδι ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά στην τουρκική γλώσσα, το 1928 στην Αθήνα, από τον Κώστα Νούρο με τον τίτλο «Μπιρ Μαβιλί» (Οdeon Go 752 – GA 1305 / A 190086 b). Tην επόμενη χρονιά, στις 28 Νοεμβρίου 1929 ηχογραφείται από τον Αντώνη Νταλγκά (Διαμαντίδη) με τον τίτλο «Μαβιλί, Μαβιλί» (His Master's Voice BW 2966-1 – AO 367/30-2788). Η τρίτη ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, πιθανόν γύρω στα 1929-1930, από τον Γρηγόρη Ασίκη με τον τίτλο «Μαβιλί» (Pathé 70228 – X 80211).

Ο σκοπός εντοπίζεται και στο αρμενικό τουρκόφωνο ρεπερτόριο που ηχογραφήθηκε στην Αμερική. Η παλιότερη είναι η παρούσα ηχογράφηση, που πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 1917 στη Νέα Υόρκη από τον Αρμένιο βιολιστή και τραγουδιστή  Kemany Minas Effendi, το πραγματικό όνομα του οποίου ήταν Minas Chaghatzbanian (για περισσότερα βλέπε εδώ). Ηχογραφήθηκε επίσης, με τον τίτλο "Mavily", μεταξύ 1945-1950 στις ΗΠΑ από τους Αρμένιους Garbis Bakirjian (τραγούδι και κανονάκι), Μάρκο Μελκόν Αλεμσεριάν [Marko Melkon Alemsherian] (ούτι), Nick Doneff (βιολί) και άγνωστο (ταραμπούκα) (Kaliphon 705-Α).

Η Αμερική, όπου πραγματοποιήθηκε η παρούσα ηχογράφηση, αποτελεί μία μικρογραφία της Υφηλίου: μία «επιτυχημένη Βαβέλ». Όπως είναι φυσικό, ένας ανεπανάληπτος συγκρητισμός κυριαρχεί και στην μουσική πραγματικότητα. Η γένεση, δε, της δισκογραφίας οικοδομεί μια συνθήκη που ευνοεί τις συνομιλίες και τις ωσμώσεις μεταξύ των αναρίθμητων εθνοπολιτισμικών ομάδων που συνθέτουν τον πληθυσμό. Οι διεργασίες αυτές θα οδηγήσουν στην ανανοηματοδότηση, επικαιροποίηση και ανανέωση παλαιών μουσικών τάσεων που φθάνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και, ταυτόχρονα, στην εξαγωγή τους εκ νέου προς τους «παλαιούς κόσμους», συστήνοντας με αυτόν τον τρόπο ένα μοναδικά πολυεπίπεδο δίκτυο. Τα «εθνικά» ρεπερτόρια ζουν μια νέα, παράλληλη ζωή, που εν πολλοίς, οικοδομείται από την δισκογραφία, η οποία μεριμνά και «κουρδίζει» τις επάλληλες σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί ήδη στον παλαιό κόσμο. Τα ρεπερτόρια επικοινωνούν ξανά μεταξύ τους, μια γνώριμη και ήδη δυναμική συνθήκη στην Ευρώπη. Η διακίνηση μουσικών αποτελούσε ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά παίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του.

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης