Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Οι ιστορικές πηγές υπογραμμίζουν τις στενές σχέσεις μεταξύ της ιταλόφωνης και της ελληνόφωνης μουσικής. Οι συνομιλίες που αναπτύχθηκαν μεταξύ συγκεκριμένων τόπων, όπως τα νησιά του Ιονίου, τα Δωδεκάνησα και η Πάτρα, με ιταλικές πόλεις, και τα αποτελέσματά τους είναι αρκετά ώστε να αναδείξουν τους ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των δύο εθνοπολιτισμικών ομάδων. Επιπλέον, σχέσεις σφυρηλατήθηκαν σε τόπους όπου οι δυο εθνότητες έζησαν μαζί. Όπως, για παράδειγμα, στην περίπτωση της κοσμοπολίτικης Σμύρνης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ή σε αυτήν της Νέας Υόρκης, όπου Ιταλοί και Έλληνες μετέβησαν ως μετανάστες. Η εν λόγω ηχογράφηση ανήκει σε ένα corpus ηχογραφημένων τραγουδιών, στα οποία οι Έλληνες πρωταγωνιστές δανείστηκαν μουσική ή/και στίχο από προϋπάρχοντα ιταλόφωνα. Τα τραγούδια αυτά εξέβαλαν στον ελληνόφωνο κόσμο είτε διά της ευθείας οδού, είτε δια της τεθλασμένης, μέσω άλλων ρεπερτοριακών δικτύων. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Η οικειοποίηση των τραγουδιών αυτών από την πλευρά των Ελλήνων μουσικών είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, αφορά και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, αλλά και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες. Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί πως σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις σε αμέτρητους τόπους, γλώσσες και αισθητικά πλαίσια. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί η "Μικρή χωριατοπούλα".
Η εν λόγω ηχογράφηση αποτελεί διασκευή του ιταλικού τραγουδιού "Reginella Campagnola", σε μουσική του Eldo Di Lazzaro και στίχους των Eldo Di Lazzaro και Cherubini Bruno.
Η παρτιτούρα του τραγουδιού κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις EMI στο Μιλάνο, γύρω στο 1939. Ηχογραφήθηκε, δε, για πρώτη φορά από τον Aldo Masseglia con Quartetto Vocale Cetra e Orchestrina dei Gai Campagnoli στην Ιταλία το 1938 (Parlophon 153952 – G.P. 92716).
Το τραγούδι γνώρισε παγκόσμια επιτυχία, ηχογραφήθηκε και διασκευάστηκε αμέτρητες φορές στην ιστορική δισκογραφία πολλών κρατών με διάφορες μορφές και σε διάφορες περιοχές και γλώσσες (τσέχικα, γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά, ισπανικά, νορβηγικά, καντονέζικα, ουγγρικά, πολωνικά, δανέζικα κ.ά.).
Στην ιστορική ελληνική δισκογραφία διασκευάστηκε και ηχογραφήθηκε άλλες έξι φορές. Ανάμεσα στις ηχογραφήσεις περιλαμβάνεται και η διασκευή του τραγουδιού, με δύο εκτελέσεις και τίτλους: «Στη Ρώμη» και «Κορόιδο Μουσολίνι», σε στίχους του Γιώργου Οικονομίδη για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940:
- «Μικρή χωριατοπούλα», Άλκης Παγώνης, Αθήνα 1940 (Odeon Go 3564 – GA 7291)
- «Στη Ρώμη» (στίχοι: Γιώργος Οικονομίδης), Νίκος Γούναρης, Αθήνα, Δεκέμβριος 1940 (HMV OGA 1131 – AO 2684 και Orthophonic S 564-A και RCA Victor 26-8167-A)
- «Κορόιδο Μουσολίνι» (στίχοι: Γιώργος Οικονομίδης), Αντώνιος Σίμος, Νέα Υόρκη, 15 Νοεμβρίου 1941 (Columbia USA CO 31970 – 7219-F)
- «Μανάβισσα και γαϊδουράκι» (διασκευή: Σπύρος Περιστέρης – στίχοι: Μίνως Μάτσας), Μάρκος Βαμβακάρης – Στράτος Παγιουμτζής, Αθήνα, 1940 (Odeon Go 3592 – GA 7320 – A 247213b)
- «Το γαϊδουράκι»(διασκευή: Δημήτρης Σέμσης ή Σαλονικιός, στίχοι: Πωλ Μενεστρέλ), Στράτος Παγιουμτζής, Αθήνα, Δεκέμβριος 1940 (HMV OGA 1124 – AO 2683)
- «Μαναβάκι» (διασκευή: Δημοσθένης Ζάττας), Ιωάννης Δεγαΐτας – Αγγελική Καραγιάννη, ΗΠΑ, 194; (Liberty 25A)
Για την ιστορία και τις διασκευές του τραγουδιού βλέπε εδώ, εδώ, εδώ και εδώ.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Οι ιστορικές πηγές υπογραμμίζουν τις στενές σχέσεις μεταξύ της ιταλόφωνης και της ελληνόφωνης μουσικής. Οι συνομιλίες που αναπτύχθηκαν μεταξύ συγκεκριμένων τόπων, όπως τα νησιά του Ιονίου, τα Δωδεκάνησα και η Πάτρα, με ιταλικές πόλεις, και τα αποτελέσματά τους είναι αρκετά ώστε να αναδείξουν τους ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των δύο εθνοπολιτισμικών ομάδων. Επιπλέον, σχέσεις σφυρηλατήθηκαν σε τόπους όπου οι δυο εθνότητες έζησαν μαζί. Όπως, για παράδειγμα, στην περίπτωση της κοσμοπολίτικης Σμύρνης στην Οθωμανική Αυτοκρατορία, ή σε αυτήν της Νέας Υόρκης, όπου Ιταλοί και Έλληνες μετέβησαν ως μετανάστες. Η εν λόγω ηχογράφηση ανήκει σε ένα corpus ηχογραφημένων τραγουδιών, στα οποία οι Έλληνες πρωταγωνιστές δανείστηκαν μουσική ή/και στίχο από προϋπάρχοντα ιταλόφωνα. Τα τραγούδια αυτά εξέβαλαν στον ελληνόφωνο κόσμο είτε διά της ευθείας οδού, είτε δια της τεθλασμένης, μέσω άλλων ρεπερτοριακών δικτύων. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Η οικειοποίηση των τραγουδιών αυτών από την πλευρά των Ελλήνων μουσικών είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, αφορά και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, αλλά και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες. Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί πως σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις σε αμέτρητους τόπους, γλώσσες και αισθητικά πλαίσια. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί η "Μικρή χωριατοπούλα".
Η εν λόγω ηχογράφηση αποτελεί διασκευή του ιταλικού τραγουδιού "Reginella Campagnola", σε μουσική του Eldo Di Lazzaro και στίχους των Eldo Di Lazzaro και Cherubini Bruno.
Η παρτιτούρα του τραγουδιού κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις EMI στο Μιλάνο, γύρω στο 1939. Ηχογραφήθηκε, δε, για πρώτη φορά από τον Aldo Masseglia con Quartetto Vocale Cetra e Orchestrina dei Gai Campagnoli στην Ιταλία το 1938 (Parlophon 153952 – G.P. 92716).
Το τραγούδι γνώρισε παγκόσμια επιτυχία, ηχογραφήθηκε και διασκευάστηκε αμέτρητες φορές στην ιστορική δισκογραφία πολλών κρατών με διάφορες μορφές και σε διάφορες περιοχές και γλώσσες (τσέχικα, γαλλικά, γερμανικά, αγγλικά, ισπανικά, νορβηγικά, καντονέζικα, ουγγρικά, πολωνικά, δανέζικα κ.ά.).
Στην ιστορική ελληνική δισκογραφία διασκευάστηκε και ηχογραφήθηκε άλλες έξι φορές. Ανάμεσα στις ηχογραφήσεις περιλαμβάνεται και η διασκευή του τραγουδιού, με δύο εκτελέσεις και τίτλους: «Στη Ρώμη» και «Κορόιδο Μουσολίνι», σε στίχους του Γιώργου Οικονομίδη για τον ελληνοϊταλικό πόλεμο του 1940:
- «Μικρή χωριατοπούλα», Άλκης Παγώνης, Αθήνα 1940 (Odeon Go 3564 – GA 7291)
- «Στη Ρώμη» (στίχοι: Γιώργος Οικονομίδης), Νίκος Γούναρης, Αθήνα, Δεκέμβριος 1940 (HMV OGA 1131 – AO 2684 και Orthophonic S 564-A και RCA Victor 26-8167-A)
- «Κορόιδο Μουσολίνι» (στίχοι: Γιώργος Οικονομίδης), Αντώνιος Σίμος, Νέα Υόρκη, 15 Νοεμβρίου 1941 (Columbia USA CO 31970 – 7219-F)
- «Μανάβισσα και γαϊδουράκι» (διασκευή: Σπύρος Περιστέρης – στίχοι: Μίνως Μάτσας), Μάρκος Βαμβακάρης – Στράτος Παγιουμτζής, Αθήνα, 1940 (Odeon Go 3592 – GA 7320 – A 247213b)
- «Το γαϊδουράκι»(διασκευή: Δημήτρης Σέμσης ή Σαλονικιός, στίχοι: Πωλ Μενεστρέλ), Στράτος Παγιουμτζής, Αθήνα, Δεκέμβριος 1940 (HMV OGA 1124 – AO 2683)
- «Μαναβάκι» (διασκευή: Δημοσθένης Ζάττας), Ιωάννης Δεγαΐτας – Αγγελική Καραγιάννη, ΗΠΑ, 194; (Liberty 25A)
Για την ιστορία και τις διασκευές του τραγουδιού βλέπε εδώ, εδώ, εδώ και εδώ.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
