Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Η άρρηκτη σχέση μεταξύ μουσικής και παραστατικών τεχνών είναι περισσότερο από ζωτική. Ο κινηματογράφος (όπως και το θέατρο) διακινεί μουσικές με τους δικούς του όρους και παίζει καταλυτικό ρόλο στην διάχυσή τους σε τόπους συχνά μακρινούς. Οικοδομεί, δε, ένα ιδιαίτερο δίκτυο το οποίο επικοινωνεί με την δισκογραφία. Ορισμένα από τα τραγούδια που γράφονται για τον κινηματογράφο αποτελούν πολλές φορές την αιχμή του δόρατος για την δημοφιλία των ταινιών. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί και το τραγούδι «Μη ρωτάς γιατί».
Η παρούσα ηχογράφηση (ανατύπωση στις 28.09.1931 στις ΗΠΑ από τον δίσκο Odeon Γερμανίας Odeon GZA 2531 - (Go 3015) - ZA 190848 a) περιλαμβάνει διασκευή του τραγουδιού "Frag' nicht, warum ich gehe" σε μουσική του Αυστριακού συνθέτη και μαέστρου Robert Stolz (Γκρατς, Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, 25 Αυγούστου 1880 – Βερολίνο, 27 Ιουνίου 1975) και στίχους του σκηνοθέτη, σεναριογράφου και στιχουργού Walter Reisch (Βιέννη, Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, 23 Μαΐου 1903 – Λος Άντζελες, 28 Μαρτίου 1983) και του Armin Robinson (Βιέννη, 23 Φεβρουαρίου 1900 – Bad Ischl, 12 Σεπτεμβρίου 1985). Τους ελληνικούς στίχους έγραψε ο Πωλ Μενεστρέλ (Γιάννης Χιδίρογλου).
Το τραγούδι προέρχεται από τη γερμανική κινηματογραφική ταινία "Das lied ist aus" (βλ. την ταινία εδώ), σε σκηνοθεσία Géza von Bolváry, παραγωγή της Super Film GmbH, με τον Willy Forst και τη Liane Haid στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Η ταινία, η οποία γυρίστηκε και σε γαλλόφωνη εκδοχή με τον τίτλο "Petit officier... Adieu!" και την προσθήκη του Γάλλου ηθοποιού André Baugé, έκανε πρεμιέρα στο Βερολίνο στις 7 Οκτωβρίου 1930. Στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον τίτλο «Μη ρωτάς γιατί».
Τόσο η ταινία όσο και τα τραγούδια που συμπεριλαμβάνονταν στο soundtrack, γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, η οποία αποτυπώνεται στην ιστορική δισκογραφία με ηχογραφήσεις σε διάφορες γλώσσες και περιοχές του πλανήτη, είτε με τη μορφή τραγουδιού είτε σε ορχηστρική μορφή. Στην ελληνόφωνη δισκογραφία καταγράφονται τρία τραγούδια από τη γερμανική ταινία. Πρόκειται για τα "Adieu, mein kleiner Gardeoffizier" (βλ. «Αντίο μικρέ μου»), "Frag' nicht, warum ich gehe" (το τραγούδι της παρούσας ηχογράφησης) και "Ja, wenn das Wörtchen „wenn“ nicht wär’" (βλ. «Μη ρωτάς γιατί – Ντουντού-Ντουντού»).
Το "Frag' nicht, warum ich gehe" ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά από τον Marcel Wittrisch, ο οποίος συμμετείχε στην ταινία στο ρόλο του τραγουδιστή, και την ορχήστρα του Lewis Ruth στο Βερολίνο στις 11 Σεπτεμβρίου 1930 ["Das lied ist aus (Frag' nicht, warum ich gehe)", Gramophone CD9014-2 – AF-488, AN-595, Electrola EH-609, Victor V-56064, V-6179]. Ακολούθησαν πολλές ηχογραφήσεις σε διάφορες γλώσσες (γαλλικά, αγγλικά, ολλανδικά, πολωνικά, ιταλικά, ουγγρικά). Ενδεικτικά:
– "Frag' nicht, warum ich gehe", Ilja Livschakoff Orchestra –Leo Monosson, Βερολίνο 1930 (Polydor 3031 BR II – C 40230 – 23564).
– "Das lied ist aus (Frag nicht, warum)", Luigi Bernauer – Fred Bird Rhythmicans, Βερολίνο, 1930 (Homocord H-83044 – 4-3816-II).
– "Das lied ist aus (Tout est fini)", Richard Tauber – Odeon-Künstler-Orchester, Βερολίνο, 5 Ιανουαρίου 1931 (Odeon France Be 9320 – 188.082).
– "Elszállt a dal", Szedő Miklós – Dol Dauber zenekara, Βιέννη, 9 Ιανουαρίου 1931 (His Master's Voice 0L 26-1 – AM 3357 / 70-1833).
– "Tout est fini...", J. J. Sterkens [Jozef Steuren], Βερολίνο, 1931 (Parlophon 81158 – B. 17112-ΙI).
– "Skończona pieśń", Tadeusz Faliszewski, Βαρσοβία, 1931 (Syrena-Electro 22026 – 3683). Συμπεριλήθφηκε στην επιθεώρηση "Sympatja Warszawy".
– "Don't ask me why", Victor Orchestra υπό τη διεύθυνση του Nathaniel Shilkret, Νέα Υόρκη, 22 Δεκεμβρίου 1931 (Victor LBRC-70993 – L-16004, 22962).
– "La canzone è finita", Mario Latilla – Orchestre Feruzzi, Μιλάνο, 1932 (Odeon Mo 3723 – O 12014).
– "Don't ask me why", Tony Martin, Λος Άντζελες, 11 Ιουλίου 1941 (Decca DLA-2429 – 4394, F. 8286).
Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία, εκτός από την παρούσα ηχογράφηση, το τραγούδι κυκλοφόρησε σε άλλες τρεις εκτελέσεις:
– «Μη ρωτάς γιατί», Χρήστος Σολάρης, Αθήνα, 9 Απριλίου 1931 (Columbia W.G. 137 – D.G. 104).
– «Μη ρωτάς γιατί», Πέτρος Επιτροπάκης, Αθήνα, 1931 (His Master's Voice OW-123 – AO 2001).
– «Μη ρωτάς γιατί», Τέτος Δημητριάδης, Αθήνα, 19 Μαΐου 1931 (Victor 2W169 – V-58100).
Ενδεικτική της δημοφιλίας του τραγουδιού, αλλά και των μεθόδων προώθησης των δισκογραφικών εταιρειών καθώς και των σχέσεων των μητρικών εταιρειών με τις θυγατρικές τους, είναι η κυκλοφορία της ορχηστρικής εκτέλεσης του τραγουδιού από την Columbia Tanz Orchester (Βερολίνο, 1931, Columbia WR 92) και από την ελληνική Columbia με δύο αριθμούς καταλόγου: D.G. 101 και D.G. 103.
Η ελληνική εμπορική παρτιτούρα του τραγουδιού εκδόθηκε στην Αθήνα το 1930 από τον οίκο Στέφανου Γαϊτάνου (βλ. εδώ).
Στη στήλη παρουσίασης και κριτικής των νέων δισκογραφικών κυκλοφοριών "Νέοι δίσκοι γραμμοφώνου", που φιλοξενείται στο μηνιαίο μουσικό περιοδικό "Μουσική Ζωή" (τεύχ. 7, 30 Απριλίου 1931, σελ. 160) και την υπογράφει o συντάκτης "Θ. Δ.—ης", παρουσιάζεται μεταξύ άλλων και η παρούσα ηχογράφηση:
«Εις τους αναγνώστας της "Μουσικής Ζωής" ο δίσκος "Μη ρωτάς γιατί" είναι ήδη γνωστός γιατί ασχοληθήκαμε στο τεύχος Φεβρουαρίου, αν και το ποιητικό κείμενο ήταν τότε Γερμανικό. Τώρα, βρισκόμαστε στην ευχάριστη θέσι να γνωστοποιήσουμε στους αναγνώστας μας ότι η γλυκειά μουσική του R. Stolz συνοδεύει Ελληνικό ποιητικό κείμενο με τραγουδιστήν τον κ. Λυσ. Ιωαννίδην (Odeon GZA 2531). Συνιστώμεν το δίσκο με την επιτυχημένην "λήψι" και την Βιεννέζικη χαριτωμένη μουσική».
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Η άρρηκτη σχέση μεταξύ μουσικής και παραστατικών τεχνών είναι περισσότερο από ζωτική. Ο κινηματογράφος (όπως και το θέατρο) διακινεί μουσικές με τους δικούς του όρους και παίζει καταλυτικό ρόλο στην διάχυσή τους σε τόπους συχνά μακρινούς. Οικοδομεί, δε, ένα ιδιαίτερο δίκτυο το οποίο επικοινωνεί με την δισκογραφία. Ορισμένα από τα τραγούδια που γράφονται για τον κινηματογράφο αποτελούν πολλές φορές την αιχμή του δόρατος για την δημοφιλία των ταινιών. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί και το τραγούδι «Μη ρωτάς γιατί».
Η παρούσα ηχογράφηση (ανατύπωση στις 28.09.1931 στις ΗΠΑ από τον δίσκο Odeon Γερμανίας Odeon GZA 2531 - (Go 3015) - ZA 190848 a) περιλαμβάνει διασκευή του τραγουδιού "Frag' nicht, warum ich gehe" σε μουσική του Αυστριακού συνθέτη και μαέστρου Robert Stolz (Γκρατς, Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, 25 Αυγούστου 1880 – Βερολίνο, 27 Ιουνίου 1975) και στίχους του σκηνοθέτη, σεναριογράφου και στιχουργού Walter Reisch (Βιέννη, Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, 23 Μαΐου 1903 – Λος Άντζελες, 28 Μαρτίου 1983) και του Armin Robinson (Βιέννη, 23 Φεβρουαρίου 1900 – Bad Ischl, 12 Σεπτεμβρίου 1985). Τους ελληνικούς στίχους έγραψε ο Πωλ Μενεστρέλ (Γιάννης Χιδίρογλου).
Το τραγούδι προέρχεται από τη γερμανική κινηματογραφική ταινία "Das lied ist aus" (βλ. την ταινία εδώ), σε σκηνοθεσία Géza von Bolváry, παραγωγή της Super Film GmbH, με τον Willy Forst και τη Liane Haid στους πρωταγωνιστικούς ρόλους. Η ταινία, η οποία γυρίστηκε και σε γαλλόφωνη εκδοχή με τον τίτλο "Petit officier... Adieu!" και την προσθήκη του Γάλλου ηθοποιού André Baugé, έκανε πρεμιέρα στο Βερολίνο στις 7 Οκτωβρίου 1930. Στην Ελλάδα προβλήθηκε με τον τίτλο «Μη ρωτάς γιατί».
Τόσο η ταινία όσο και τα τραγούδια που συμπεριλαμβάνονταν στο soundtrack, γνώρισαν μεγάλη επιτυχία, η οποία αποτυπώνεται στην ιστορική δισκογραφία με ηχογραφήσεις σε διάφορες γλώσσες και περιοχές του πλανήτη, είτε με τη μορφή τραγουδιού είτε σε ορχηστρική μορφή. Στην ελληνόφωνη δισκογραφία καταγράφονται τρία τραγούδια από τη γερμανική ταινία. Πρόκειται για τα "Adieu, mein kleiner Gardeoffizier" (βλ. «Αντίο μικρέ μου»), "Frag' nicht, warum ich gehe" (το τραγούδι της παρούσας ηχογράφησης) και "Ja, wenn das Wörtchen „wenn“ nicht wär’" (βλ. «Μη ρωτάς γιατί – Ντουντού-Ντουντού»).
Το "Frag' nicht, warum ich gehe" ηχογραφήθηκε για πρώτη φορά από τον Marcel Wittrisch, ο οποίος συμμετείχε στην ταινία στο ρόλο του τραγουδιστή, και την ορχήστρα του Lewis Ruth στο Βερολίνο στις 11 Σεπτεμβρίου 1930 ["Das lied ist aus (Frag' nicht, warum ich gehe)", Gramophone CD9014-2 – AF-488, AN-595, Electrola EH-609, Victor V-56064, V-6179]. Ακολούθησαν πολλές ηχογραφήσεις σε διάφορες γλώσσες (γαλλικά, αγγλικά, ολλανδικά, πολωνικά, ιταλικά, ουγγρικά). Ενδεικτικά:
– "Frag' nicht, warum ich gehe", Ilja Livschakoff Orchestra –Leo Monosson, Βερολίνο 1930 (Polydor 3031 BR II – C 40230 – 23564).
– "Das lied ist aus (Frag nicht, warum)", Luigi Bernauer – Fred Bird Rhythmicans, Βερολίνο, 1930 (Homocord H-83044 – 4-3816-II).
– "Das lied ist aus (Tout est fini)", Richard Tauber – Odeon-Künstler-Orchester, Βερολίνο, 5 Ιανουαρίου 1931 (Odeon France Be 9320 – 188.082).
– "Elszállt a dal", Szedő Miklós – Dol Dauber zenekara, Βιέννη, 9 Ιανουαρίου 1931 (His Master's Voice 0L 26-1 – AM 3357 / 70-1833).
– "Tout est fini...", J. J. Sterkens [Jozef Steuren], Βερολίνο, 1931 (Parlophon 81158 – B. 17112-ΙI).
– "Skończona pieśń", Tadeusz Faliszewski, Βαρσοβία, 1931 (Syrena-Electro 22026 – 3683). Συμπεριλήθφηκε στην επιθεώρηση "Sympatja Warszawy".
– "Don't ask me why", Victor Orchestra υπό τη διεύθυνση του Nathaniel Shilkret, Νέα Υόρκη, 22 Δεκεμβρίου 1931 (Victor LBRC-70993 – L-16004, 22962).
– "La canzone è finita", Mario Latilla – Orchestre Feruzzi, Μιλάνο, 1932 (Odeon Mo 3723 – O 12014).
– "Don't ask me why", Tony Martin, Λος Άντζελες, 11 Ιουλίου 1941 (Decca DLA-2429 – 4394, F. 8286).
Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία, εκτός από την παρούσα ηχογράφηση, το τραγούδι κυκλοφόρησε σε άλλες τρεις εκτελέσεις:
– «Μη ρωτάς γιατί», Χρήστος Σολάρης, Αθήνα, 9 Απριλίου 1931 (Columbia W.G. 137 – D.G. 104).
– «Μη ρωτάς γιατί», Πέτρος Επιτροπάκης, Αθήνα, 1931 (His Master's Voice OW-123 – AO 2001).
– «Μη ρωτάς γιατί», Τέτος Δημητριάδης, Αθήνα, 19 Μαΐου 1931 (Victor 2W169 – V-58100).
Ενδεικτική της δημοφιλίας του τραγουδιού, αλλά και των μεθόδων προώθησης των δισκογραφικών εταιρειών καθώς και των σχέσεων των μητρικών εταιρειών με τις θυγατρικές τους, είναι η κυκλοφορία της ορχηστρικής εκτέλεσης του τραγουδιού από την Columbia Tanz Orchester (Βερολίνο, 1931, Columbia WR 92) και από την ελληνική Columbia με δύο αριθμούς καταλόγου: D.G. 101 και D.G. 103.
Η ελληνική εμπορική παρτιτούρα του τραγουδιού εκδόθηκε στην Αθήνα το 1930 από τον οίκο Στέφανου Γαϊτάνου (βλ. εδώ).
Στη στήλη παρουσίασης και κριτικής των νέων δισκογραφικών κυκλοφοριών "Νέοι δίσκοι γραμμοφώνου", που φιλοξενείται στο μηνιαίο μουσικό περιοδικό "Μουσική Ζωή" (τεύχ. 7, 30 Απριλίου 1931, σελ. 160) και την υπογράφει o συντάκτης "Θ. Δ.—ης", παρουσιάζεται μεταξύ άλλων και η παρούσα ηχογράφηση:
«Εις τους αναγνώστας της "Μουσικής Ζωής" ο δίσκος "Μη ρωτάς γιατί" είναι ήδη γνωστός γιατί ασχοληθήκαμε στο τεύχος Φεβρουαρίου, αν και το ποιητικό κείμενο ήταν τότε Γερμανικό. Τώρα, βρισκόμαστε στην ευχάριστη θέσι να γνωστοποιήσουμε στους αναγνώστας μας ότι η γλυκειά μουσική του R. Stolz συνοδεύει Ελληνικό ποιητικό κείμενο με τραγουδιστήν τον κ. Λυσ. Ιωαννίδην (Odeon GZA 2531). Συνιστώμεν το δίσκο με την επιτυχημένην "λήψι" και την Βιεννέζικη χαριτωμένη μουσική».
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
