Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και αυτή η ηχογράφηση.

Ξεκινώντας από το τουρκικό ρεπερτόριο, ο σκοπός εντοπίζεται με τον τίτλο “Bî Vefâ Bir Çeşm i Bî Dâd” ως σύνθεση του Hammamizade İsmail Dede Efendi (Κωνσταντινούπολη, 9 Ιανουαρίου 1778 – Μέκκα, 29 Νοεμβρίου 1846). Για την παρτιτούρα βλέπε εδώ.

Σύμφωνα με το CD “Turkish Classical Music: Tribute to Yunus Emre”, που κυκλοφόρησε στη σειρά UNESCO Collections, Celebrations (UNESCO D 8303, Auvidis D 8303, Γαλλία, 1991), και περιλαμβάνει το τραγούδι, με τον τίτλο “Bî vefâ bir çeşm-î bîdâd ne yaman aldatti beni”, με την National Choir of Turkish Classical Music, οι στίχοι ανήκουν στον Τούρκο ποιητή Yûnus Emre (1238 -1320). Η πληροφορία, ωστόσο, δεν τεκμηριώνεται από κάποια πηγή (βλ. το ένθετο του CD εδώ).

Στην τουρκική ιστορική δισκογραφία έχουν εντοπιστεί μέχρι στιγμής οι ακόλουθες ηχογραφήσεις:

– “Bî vefâ bir çeşm-i bîdad”, Lale και Nerkis Hanımlar, Κωνσταντινούπολη, 1931 (Sahibinin Sesi FQ 0013)
– “Bivefa”, Darülelhan Heyeti, Κωνσταντινούπολη, πιθανώς δεκαετία του 1930 (Columbia 12049)
– “Bivefa”, Müzeyyen Senar, Ισταμπούλ, 1940 (Odeon Co 3752 – LA 270369 b)
– “Bivefadir”, Safiye Ayla, Ισταμπούλ, 1940 (Columbia CTZ 6448 – BT 22165)

Εντοπίζεται, επίσης, και σε νεότερες εκτελέσεις από τον την Sabite Tur Gülerman, τον Zeki Müren κ.ά.

Στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο, εκτός από την παρούσα εκτέλεση ο σκοπός ηχογραφήθηκε και από την Κα Κούλα (Κυριακούλα Αντωνοπούλου), στη Νέα Υόρκη το 1920 με τον τίτλο «Αϊδίνικος» (Panhellenion 8038), και από την Αμαλία Βάκα, στη Νέα Υόρκη στις 26 Οκτωβρίου 1927, με τον τίτλο «Από τα μικρά μου χρόνια» (Victor BVE-40519 - 80565-Α).

Η Αμερική, όπου πραγματοποιήθηκε η παρούσα ηχογράφηση, αποτελεί μία μικρογραφία της Υφηλίου: μία «επιτυχημένη Βαβέλ». Όπως είναι φυσικό, ένας ανεπανάληπτος συγκρητισμός κυριαρχεί και στην μουσική πραγματικότητα. Η γένεση, δε, της δισκογραφίας οικοδομεί μια συνθήκη που ευνοεί τις συνομιλίες και τις ωσμώσεις μεταξύ των αναρίθμητων εθνοπολιτισμικών ομάδων που συνθέτουν τον πληθυσμό. Οι διεργασίες αυτές θα οδηγήσουν στην ανανοηματοδότηση, επικαιροποίηση και ανανέωση παλαιών μουσικών τάσεων που φθάνουν στις Ηνωμένες Πολιτείες και, ταυτόχρονα, στην εξαγωγή τους εκ νέου προς τους «παλαιούς κόσμους», συστήνοντας με αυτόν τον τρόπο ένα μοναδικά πολυεπίπεδο δίκτυο. Τα «εθνικά» ρεπερτόρια ζουν μια νέα, παράλληλη ζωή, που εν πολλοίς, οικοδομείται από την δισκογραφία, η οποία μεριμνά και «κουρδίζει» τις επάλληλες σχέσεις που έχουν αναπτυχθεί ήδη στον παλαιό κόσμο. Τα ρεπερτόρια επικοινωνούν ξανά μεταξύ τους, μια γνώριμη και ήδη δυναμική συνθήκη στην Ευρώπη. Η διακίνηση μουσικών αποτελούσε ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά παίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του.

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης