Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.

Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλία τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.

Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.

Η εν λόγω εξασέλιδη παρτιτούρα περιλαμβάνει το ντουέτο «Αμερικανίς - Γάλλος», από την επιθεώρηση «Πολεμικά Παναθήναια του 1913» σε κείμενο - στίχους των Μπάμπη Άννινου, Γιώργου Τσοκόπουλου και Πολύβιου Δημητρακόπουλου. Η επιθεώρηση έκανε πρεμιέρα στις 21 Μαΐου 1913 στο θέατρο «Συντάγματος» από τον θίασο Πλέσσα - Ροζάν.

Στο μονόχρωμο εξώφυλλο αναγράφεται ο τίτλος της επιθεώρησης, τα ονόματα των κειμενογράφων, ο εκδοτικός οίκος και δεκαεννέα τίτλοι των τραγουδιών που προέρχονται από τη συγκεκριμένη επιθεώρηση. Ο τίτλος «Αμερικανίς - Γάλλος» που αφορά την εν λόγω παρτιτούρα είναι υπογραμμισμένος. Αυτή η τακτική ήταν συνηθισμένη σε παρόμοιες περιπτώσεις. Η δημιουργία ενός και μόνο εξωφύλλου για περισσότερα από ένα τραγούδια μείωνε σημαντικά το κόστος της παραγωγής των παρτιτουρών. Φέρει επίσης τον λογότυπο του εκδοτικού οίκου. Στη δεύτερη σελίδα καθώς και στο μονόχρωμο οπισθόφυλλο περιλαμβάνεται διαφημιστική καταχώρηση με τις εκδόσεις του οίκου «Μουσική».

Πρόκειται για παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για το τραγούδι). Στο κάτω μέρος των σελίδων του μουσικού κειμένου αναγράφεται ο κωδικός «Μ. 181 Ε.».

Το τραγούδι αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του ισπανικού τραγουδιού "Habanera del Pom-pon". Προέρχεται από την μονόπρακτη φάρσα "El pobre Valbuena" σε κείμενο των Carlos Arniches - Enrique García Álvarez και μουσική των Tomás López Torregrosa και Joaquín "Quinito" Valverde Sanjuán. Το έργο έκανε πρεμιέρα στο Teatro Apolo στη Μαδρίτη την 1η Ιουλίου 1904.

Το λιμπρέτο του έργου και η ισπανική παρτιτούρα του τραγουδιού εκδόθηκαν στη Μαδρίτη το 1904 από τις Sociedad de Autores Españoles.

Όσον αφορά την ιστορική δισκογραφία, η παλιότερη ηχογράφηση που έχει εντοπιστεί πραγματοποιήθηκε στις 27 Ιουλίου 1905 στην πόλη του Μεξικού από τους τη Señoritas Perez και τον José Torres Ovando με τον τίτλο "Habanera 'El ponpón'" (Victor 97-Z - 98092-Α). Περίπου τέσσερα χρόνια αργότερα, το 1909, ηχογραφήθηκε στη Νέα Υόρκη από τους Emilia Vergeri και Felix La Sierra ("Habanera del Pompón", Columbia 4255 - C625). Σημειώνουμε, επίσης, την ηχογράφηση "El pobre Valbuena: Tango del Pompon" που πραγματοποιήθηκε στις 9 Φεβρουαρίου 1909 στη Μαδρίτη από τους Domingo, Lopez, Moreno (Gramophone 357y - V54196). Το 1957 η "Habanera del Pompon" ηχογραφήθηκε στην Ισπανία από τους Miguel Ligero, Ana María Iriarte, Selica Pérez Carpio, Antonio Alfonso Vidal, την Coro Cantores de Madrid και συμφωνική ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του Nicasio Tejada (βλ. εδώ).

Το τραγούδι περιλαμβάνεται στο piano roll της εταιρείας Rollοs Victoria με αριθμό 6193 και τίτλο "El pobre Valbuena. Potpourri" που περιέχει αποσπάσματα από το έργο και κυκλοφόρησε πιθανόν το 1905. Ο σκοπός της "Habanera del Pom-pon" ακούγεται από το 4′ 03″ έως το 6′ 16″.

Στο έργο "El pobre Valbuena" βασίστηκαν τρεις ομότιτλες κινηματογραφικές ταινίες. Η πρώτη είναι ισπανική παραγωγή του 1910 σε σκηνοθεσία Segundo de Chomón (βλ. εδώ), η δεύτερη μεξικανική παραγωγή του 1917 σε σκηνοθεσία Manuel Noriega (βλ. εδώ), και η τρίτη ισπανική παραγωγή του 1923 σε σκηνοθεσία José Buchs (βλ. εδώ).

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης