Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Με βάση τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα σχόλια του Martin Schwartz στο “Klezmer Music, Early Yiddish Intrumental Music, The First Recordings: 1908-1927” (Arhoolie Folklyric CD 7034), ο σκοπός της ηχογράφησης προέρχεται από το εβραϊκό ρεπερτόριο των Ασκενάζι (klezmer/Yiddish) της Ανατολικής Ευρώπης και είναι πιθανότατα γνωστός ως sirba στη Δυτική Μολδαβία αλλά και στη Δυτική Ουκρανία, όπου συχνά παιζόταν μαζί με τον χορευτικό σκοπό "Khosn-kale Mazltov" (βλ. ενδεικτικά εδώ).
Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη γύρω στα 1912 από την Ορχήστρα Orfeon, για την οποία ελάχιστα στοιχεία υπάρχουν. Ηχογράφησε ελληνικά κομμάτια, όπως τον «Καλαματιανό» (Orfeon 623 – 10428), τουρκικά εμβατήρια και οπερέτες, όπως το "Ismir Marche" (Orfeon 10439) και τα "Leblebidji Horhor I" (Orfeon 617 – 10424) και "Leblebidji Horhor IΙ" (Orfeon 618 – 10425), εβραϊκούς σκοπούς, όπως αυτόν της παρούσας ηχογράφησης. Σημειώνουμε, επίσης, ότι στον κατάλογο του 1912-1913 της τουρκικής εταιρείας Orfeon, στον οποίο καταχωρείται ως «Ελληνικαί Ορχήστραι» με δέκα οκτώ ηχογραφήσεις σε εννέα δίσκους, στο ρεπερτόριό της περιλαμβάνονται και άλλα μουσικά είδη, όπως το ναπολιτάνικο τραγούδι «Τα μαύρα μάτια σου (Βαλς)» (βλ. εδώ) και το γαλλικό «Καρολίνα (Πόλκα)» (βλ. εδώ) στον δίσκο με αριθμό 220. Αναφέρουμε, επίσης, τη «Βοσκοπούλα Α!» (Orfeon 214/10420) και «Βοσκοπούλα Β!» (Orfeon 214/10421), τη «Σίρμπα Βουλγαρική» (Orfeon 626 – 217/10440).
Η παλαιότερη ηχογράφηση του σκοπού που μας ενδιαφέρει, με βάση τα μέχρι τώρα στοιχεία, έχει τον τίτλο "Konstantinopolish". Πραγματοποιήθηκε στo Ανόβερο, πιθανώς τον Ιανουάριο 1911 για λογαριασμό της Favorite, από την Russisch-Jüdische Orchester (Favorite 2383-b – 1-72083 και επανέκδοση Columbia USA 72083 – E6024). Στις 4 Απριλίου 1913 ηχογραφήθηκε στη Νέα Υόρκη από την Abe Elenkrig's Yidishe Orchestra ως "Yidelakh briderlakh (אידעלאך ברידערלאך)" (Columbia USA 38755 – E1391).
Ο σκοπός φαίνεται πως επικοινωνεί με το τραγούδι «Εβραιοπούλα» του Παναγιώτη Τούντα. Ηχογραφήθηκε στην Αθήνα στις 9 Δεκεμβρίου 1929 από τον Δημήτρη Χριστοδούλου («Εβραιοπούλα», His Master's Voice BW 3070 – AO 599) και το 1930 από τον Γιώργο Βιδάλη («Εβραιοπούλα», Odeon Go 1633 – GA 1461 / A 190286b). Η ηχογράφηση της Odeon περιλαμβάνει διάλογο ανάμεσα στον Γιώργο Βιδάλη που μιλάει ελληνικά και τη Ρόζα Εσκενάζυ που απαντά στη λαντίνο (ladino), δηλαδή στην ισπανο-εβραϊκή διάλεκτο των σεφαραδιτών Εβραίων.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ηχογράφηση "Bulgarsko" που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ το 1948-1949 από την Elo Kalkoff Orchestra για την Elinden Records. Ο κλαρινίστας Elo Kalkoff ή Elia Calcoff γεννήθηκε στο χωριό Visheny, τη σημερινή Βυσσινιά ή Βυσσινέα του Δήμου Καστοριάς, το 1891 και πέθανε το 1962 στο Fort Wayne της Ιντιάνα των ΗΠΑ (βλ. εδώ). Επίσης, στον ιστότοπο Библиотека "Струмски", όπου βρίσκονται αναρτημένες 14 ηχογραφήσεις της ορχήστρας του Elo Kalkoff, αναφέρεται ότι υπήρξε μέλος της MPO (Macedonian Patriotic Organization).
Πέραν της δισκογραφίας, τον σκοπό βρίσκουμε και σε ιστορικές μουσικές καταγραφές. Συγκεκριμένα, ο Wolff Kostakowsky τον συμπεριέλαβε στο βιβλίο International Hebrew Wedding Music, το οποίο εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1916. Τίτλος της καταγραφής: "Bulgar #8" (σελ. 29). Επιπλέον, το 1920 καταγράφεται, σε χειρόγραφη παρτιτούρα, από τον Joseph Frankel ως “Konstantinopolish” (βλ. εδώ).
Η επιλογή της ελληνικής γλώσσας στην ετικέτα του δίσκου φανερώνει τόσο το κοινό στο οποίο απευθύνεται η ηχογράφηση όσο και τις πολιτισμικές σχέσεις του ελληνόφωνου κόσμου με το εβραϊκό στοιχείο. O συγκρητισμός που παρατηρείται στις μουσικές πραγματώσεις των περιοχών όπου έζησαν και ηχογράφησαν Έλληνες, κυρίως στο κομμάτι των λαϊκών παραδόσεων, είναι μνημειώδης. Μία ακρόαση της ιστορικής δισκογραφίας, η οποία ξεκινάει στη Νέα Υόρκη, στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη από το 1900, είναι αρκετή. Ένα ουσιαστικό κομμάτι αυτού του συγκρητισμού αφορά τους Εβραίους, οι οποίοι αποτελούν βασικούς αγωγούς στην ανεπανάληπτη σε ποικιλία πολιτισμική παρακαταθήκη του ελληνόφωνου κόσμου. Δανείζονται και δανείζουν, αλλά και κουβαλούν πιο μακρινές παραδόσεις από τα μέρη που ζούσαν προηγουμένως και τους τόπους που ταξίδεψαν. Αποτελούν κεντρικούς συνομιλητές στην ελληνική και την οθωμανική οικουμένη, μαζί με τουρκόφωνους μουσουλμάνους, ορθόδοξους αλλά και καθολικούς ελληνόφωνους και Αρμένηδες, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, και συνθέτουν ένα πλούσιο μουσικό μωσαϊκό, το οποίο αποτελείται από ετερογενή αλλά αλληλοπεριχωρητικά παλίμψηστα: μία δεξαμενή στην οποία ο καθένας προσθέτει και από την οποία ο καθένας λαμβάνει.
Οι πηγές μαρτυρούν την διαχρονική ύπαρξη εβραϊκού στοιχείου τουλάχιστον από την ελληνιστική περίοδο, σε περιοχές που χιλιετίες αργότερα σχημάτισαν το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Μετά το «Διάταγμα των Μεδιολάνων» το 313 μ.Χ. και την σταδιακή χριστιανοποίηση της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, το εβραϊκό στοιχείο βρέθηκε σε δυσχερή θέση. Οι εβραϊκοί πληθυσμοί που είναι εδραιωμένοι από τότε στα εν λόγω εδάφη είναι γνωστοί ως «ρωμανιώτες» (Ρώμη – Ρωμιός). Το ιστορικό γεωγραφικό κέντρο αναφοράς τους είναι τα Γιάννινα, και μιλούν την ελληνική με ποικίλες γλωσσικές μείξεις. Μετά το 1492, και το «Διάταγμα της Αλάμπρας» των Ισπανών βασιλέων Φερδινάνδου και Ισαβέλλας, όσοι Εβραίοι δεν αποδέχτηκαν να ασπαστούν τον χριστιανισμό αποπέμφθηκαν από την Ιβηρική χερσόνησο. Πρόκειται για τους «Σεφαραδίτες», μία από τις μεγαλύτερες εβραϊκές εθνοπολιτισμικές κατηγοριοποιήσεις (Sepharad στα εβραϊκά κείμενα αναφέρεται ως η περιοχή της σημερινής Ισπανίας). Η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε ένα από τα βασικά σημεία προορισμού αυτής της μετακίνησης, καθώς οι δεσμοί με την πόλη ήταν παλαιότεροι και ήδη στενοί. Εκτός του ρόλου που διαδραμάτισαν οι Έλληνες Εβραίοι στα μουσικά τεκταινόμενα της ελληνικής χερσονήσου, σημαντικές υπήρξαν και οι αλληλο-επιρροές μεταξύ των ελληνόφωνων ορθόδοξων με τους εβραίους στο θρήσκευμα, σε διάφορες άλλες περιοχές όπου οι δύο κοινότητες έζησαν μαζί. Όπως για παράδειγμα στην Οδησσό με τους ανατολικούς Ασκενάζι, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ομιλούν την Yiddish, μια ιδιότυπη σημιτικοποιημένη-σλαβοποιημένη γλώσσα (το Βασίλειο του Ashkenaz, απογόνου του Νώε, είναι συνδεδεμένο στα εβραϊκά κείμενα με τα βόρειο-ανατολικά ευρωπαϊκά εδάφη). Το ορχηστρικό τους ρεπερτόριο συχνά καλείται klezmer. Πέραν, δηλαδή, των γεωγραφικών ορίων του σύγχρονου ελληνικού κράτους, οι πολιτισμικές συνομιλίες μεταξύ ελληνορθοδόξων και Εβραίων αφορούν και άλλα σημεία του κόσμου, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, όπου αντάμωσαν ως μετανάστες.
Σχετικά με την εταιρεία Orfeon αναφέρει ο Αριστομένης Καλυβιώτης (2002: 109-110): «Η εταιρεία Orfeon (Blumenthal Record and Talking Machine Co Ltd), ιδιοκτησίας των αδελφών Herman και Julius Blumenthal, άρχισε ηχογραφήσεις στα τέλη του 1910 με αρχές του 1911 στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε και εργοστάσιο παραγωγής δίσκων. Οι αδελφοί Blumenthal, πριν ανοίξουν την Orfeon, ήταν αντιπρόσωποι της Odeon στην Κωνσταντινούπολη. Στις ετικέτες των δίσκων της εταιρείας εμφανίζεται πολλές φορές αντί για Orfeon Record η φίρμα Orfeos Record ή και η ελληνική "Ορφείον". Στο ρεπερτόριό της περιλαμβανόταν πολλά ελληνικά τραγούδια».
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Με βάση τα εξαιρετικά ενδιαφέροντα σχόλια του Martin Schwartz στο “Klezmer Music, Early Yiddish Intrumental Music, The First Recordings: 1908-1927” (Arhoolie Folklyric CD 7034), ο σκοπός της ηχογράφησης προέρχεται από το εβραϊκό ρεπερτόριο των Ασκενάζι (klezmer/Yiddish) της Ανατολικής Ευρώπης και είναι πιθανότατα γνωστός ως sirba στη Δυτική Μολδαβία αλλά και στη Δυτική Ουκρανία, όπου συχνά παιζόταν μαζί με τον χορευτικό σκοπό "Khosn-kale Mazltov" (βλ. ενδεικτικά εδώ).
Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη γύρω στα 1912 από την Ορχήστρα Orfeon, για την οποία ελάχιστα στοιχεία υπάρχουν. Ηχογράφησε ελληνικά κομμάτια, όπως τον «Καλαματιανό» (Orfeon 623 – 10428), τουρκικά εμβατήρια και οπερέτες, όπως το "Ismir Marche" (Orfeon 10439) και τα "Leblebidji Horhor I" (Orfeon 617 – 10424) και "Leblebidji Horhor IΙ" (Orfeon 618 – 10425), εβραϊκούς σκοπούς, όπως αυτόν της παρούσας ηχογράφησης. Σημειώνουμε, επίσης, ότι στον κατάλογο του 1912-1913 της τουρκικής εταιρείας Orfeon, στον οποίο καταχωρείται ως «Ελληνικαί Ορχήστραι» με δέκα οκτώ ηχογραφήσεις σε εννέα δίσκους, στο ρεπερτόριό της περιλαμβάνονται και άλλα μουσικά είδη, όπως το ναπολιτάνικο τραγούδι «Τα μαύρα μάτια σου (Βαλς)» (βλ. εδώ) και το γαλλικό «Καρολίνα (Πόλκα)» (βλ. εδώ) στον δίσκο με αριθμό 220. Αναφέρουμε, επίσης, τη «Βοσκοπούλα Α!» (Orfeon 214/10420) και «Βοσκοπούλα Β!» (Orfeon 214/10421), τη «Σίρμπα Βουλγαρική» (Orfeon 626 – 217/10440).
Η παλαιότερη ηχογράφηση του σκοπού που μας ενδιαφέρει, με βάση τα μέχρι τώρα στοιχεία, έχει τον τίτλο "Konstantinopolish". Πραγματοποιήθηκε στo Ανόβερο, πιθανώς τον Ιανουάριο 1911 για λογαριασμό της Favorite, από την Russisch-Jüdische Orchester (Favorite 2383-b – 1-72083 και επανέκδοση Columbia USA 72083 – E6024). Στις 4 Απριλίου 1913 ηχογραφήθηκε στη Νέα Υόρκη από την Abe Elenkrig's Yidishe Orchestra ως "Yidelakh briderlakh (אידעלאך ברידערלאך)" (Columbia USA 38755 – E1391).
Ο σκοπός φαίνεται πως επικοινωνεί με το τραγούδι «Εβραιοπούλα» του Παναγιώτη Τούντα. Ηχογραφήθηκε στην Αθήνα στις 9 Δεκεμβρίου 1929 από τον Δημήτρη Χριστοδούλου («Εβραιοπούλα», His Master's Voice BW 3070 – AO 599) και το 1930 από τον Γιώργο Βιδάλη («Εβραιοπούλα», Odeon Go 1633 – GA 1461 / A 190286b). Η ηχογράφηση της Odeon περιλαμβάνει διάλογο ανάμεσα στον Γιώργο Βιδάλη που μιλάει ελληνικά και τη Ρόζα Εσκενάζυ που απαντά στη λαντίνο (ladino), δηλαδή στην ισπανο-εβραϊκή διάλεκτο των σεφαραδιτών Εβραίων.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον παρουσιάζει η ηχογράφηση "Bulgarsko" που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ το 1948-1949 από την Elo Kalkoff Orchestra για την Elinden Records. Ο κλαρινίστας Elo Kalkoff ή Elia Calcoff γεννήθηκε στο χωριό Visheny, τη σημερινή Βυσσινιά ή Βυσσινέα του Δήμου Καστοριάς, το 1891 και πέθανε το 1962 στο Fort Wayne της Ιντιάνα των ΗΠΑ (βλ. εδώ). Επίσης, στον ιστότοπο Библиотека "Струмски", όπου βρίσκονται αναρτημένες 14 ηχογραφήσεις της ορχήστρας του Elo Kalkoff, αναφέρεται ότι υπήρξε μέλος της MPO (Macedonian Patriotic Organization).
Πέραν της δισκογραφίας, τον σκοπό βρίσκουμε και σε ιστορικές μουσικές καταγραφές. Συγκεκριμένα, ο Wolff Kostakowsky τον συμπεριέλαβε στο βιβλίο International Hebrew Wedding Music, το οποίο εκδόθηκε στη Νέα Υόρκη το 1916. Τίτλος της καταγραφής: "Bulgar #8" (σελ. 29). Επιπλέον, το 1920 καταγράφεται, σε χειρόγραφη παρτιτούρα, από τον Joseph Frankel ως “Konstantinopolish” (βλ. εδώ).
Η επιλογή της ελληνικής γλώσσας στην ετικέτα του δίσκου φανερώνει τόσο το κοινό στο οποίο απευθύνεται η ηχογράφηση όσο και τις πολιτισμικές σχέσεις του ελληνόφωνου κόσμου με το εβραϊκό στοιχείο. O συγκρητισμός που παρατηρείται στις μουσικές πραγματώσεις των περιοχών όπου έζησαν και ηχογράφησαν Έλληνες, κυρίως στο κομμάτι των λαϊκών παραδόσεων, είναι μνημειώδης. Μία ακρόαση της ιστορικής δισκογραφίας, η οποία ξεκινάει στη Νέα Υόρκη, στη Σμύρνη, στην Κωνσταντινούπολη, στην Αθήνα και στην Θεσσαλονίκη από το 1900, είναι αρκετή. Ένα ουσιαστικό κομμάτι αυτού του συγκρητισμού αφορά τους Εβραίους, οι οποίοι αποτελούν βασικούς αγωγούς στην ανεπανάληπτη σε ποικιλία πολιτισμική παρακαταθήκη του ελληνόφωνου κόσμου. Δανείζονται και δανείζουν, αλλά και κουβαλούν πιο μακρινές παραδόσεις από τα μέρη που ζούσαν προηγουμένως και τους τόπους που ταξίδεψαν. Αποτελούν κεντρικούς συνομιλητές στην ελληνική και την οθωμανική οικουμένη, μαζί με τουρκόφωνους μουσουλμάνους, ορθόδοξους αλλά και καθολικούς ελληνόφωνους και Αρμένηδες, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, και συνθέτουν ένα πλούσιο μουσικό μωσαϊκό, το οποίο αποτελείται από ετερογενή αλλά αλληλοπεριχωρητικά παλίμψηστα: μία δεξαμενή στην οποία ο καθένας προσθέτει και από την οποία ο καθένας λαμβάνει.
Οι πηγές μαρτυρούν την διαχρονική ύπαρξη εβραϊκού στοιχείου τουλάχιστον από την ελληνιστική περίοδο, σε περιοχές που χιλιετίες αργότερα σχημάτισαν το σύγχρονο ελληνικό κράτος. Μετά το «Διάταγμα των Μεδιολάνων» το 313 μ.Χ. και την σταδιακή χριστιανοποίηση της Ανατολικής Αυτοκρατορίας, το εβραϊκό στοιχείο βρέθηκε σε δυσχερή θέση. Οι εβραϊκοί πληθυσμοί που είναι εδραιωμένοι από τότε στα εν λόγω εδάφη είναι γνωστοί ως «ρωμανιώτες» (Ρώμη – Ρωμιός). Το ιστορικό γεωγραφικό κέντρο αναφοράς τους είναι τα Γιάννινα, και μιλούν την ελληνική με ποικίλες γλωσσικές μείξεις. Μετά το 1492, και το «Διάταγμα της Αλάμπρας» των Ισπανών βασιλέων Φερδινάνδου και Ισαβέλλας, όσοι Εβραίοι δεν αποδέχτηκαν να ασπαστούν τον χριστιανισμό αποπέμφθηκαν από την Ιβηρική χερσόνησο. Πρόκειται για τους «Σεφαραδίτες», μία από τις μεγαλύτερες εβραϊκές εθνοπολιτισμικές κατηγοριοποιήσεις (Sepharad στα εβραϊκά κείμενα αναφέρεται ως η περιοχή της σημερινής Ισπανίας). Η Θεσσαλονίκη αποτέλεσε ένα από τα βασικά σημεία προορισμού αυτής της μετακίνησης, καθώς οι δεσμοί με την πόλη ήταν παλαιότεροι και ήδη στενοί. Εκτός του ρόλου που διαδραμάτισαν οι Έλληνες Εβραίοι στα μουσικά τεκταινόμενα της ελληνικής χερσονήσου, σημαντικές υπήρξαν και οι αλληλο-επιρροές μεταξύ των ελληνόφωνων ορθόδοξων με τους εβραίους στο θρήσκευμα, σε διάφορες άλλες περιοχές όπου οι δύο κοινότητες έζησαν μαζί. Όπως για παράδειγμα στην Οδησσό με τους ανατολικούς Ασκενάζι, οι οποίοι κατά κύριο λόγο ομιλούν την Yiddish, μια ιδιότυπη σημιτικοποιημένη-σλαβοποιημένη γλώσσα (το Βασίλειο του Ashkenaz, απογόνου του Νώε, είναι συνδεδεμένο στα εβραϊκά κείμενα με τα βόρειο-ανατολικά ευρωπαϊκά εδάφη). Το ορχηστρικό τους ρεπερτόριο συχνά καλείται klezmer. Πέραν, δηλαδή, των γεωγραφικών ορίων του σύγχρονου ελληνικού κράτους, οι πολιτισμικές συνομιλίες μεταξύ ελληνορθοδόξων και Εβραίων αφορούν και άλλα σημεία του κόσμου, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Αμερική, όπου αντάμωσαν ως μετανάστες.
Σχετικά με την εταιρεία Orfeon αναφέρει ο Αριστομένης Καλυβιώτης (2002: 109-110): «Η εταιρεία Orfeon (Blumenthal Record and Talking Machine Co Ltd), ιδιοκτησίας των αδελφών Herman και Julius Blumenthal, άρχισε ηχογραφήσεις στα τέλη του 1910 με αρχές του 1911 στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε και εργοστάσιο παραγωγής δίσκων. Οι αδελφοί Blumenthal, πριν ανοίξουν την Orfeon, ήταν αντιπρόσωποι της Odeon στην Κωνσταντινούπολη. Στις ετικέτες των δίσκων της εταιρείας εμφανίζεται πολλές φορές αντί για Orfeon Record η φίρμα Orfeos Record ή και η ελληνική "Ορφείον". Στο ρεπερτόριό της περιλαμβανόταν πολλά ελληνικά τραγούδια».
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
