Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις συνομιλίες μεταξύ των βαλκανικών ρεπερτορίων και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μία τέτοια περίπτωση είναι και το εν λόγω «Χασάπικο Πολίτικο».
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, εντοπίζονται εφτά εκτελέσεις του σκοπού στην ελληνική ιστορική δισκογραφία με τους εξής τίτλους:
– «Χασάπικο (Πολίτικο)», Άγνωστοι εκτελεστές, Νέα Υόρκη, 1919 (Constantinople Record 463-1 – 4009-B).
– «Χασάπικο», Γιάννης Κυριακάτης (κλαρίνο), Αθήνα, 1928 (Odeon Go 581-2 – GA-1368).
– «Χασάπικος», Τρίο Αλεξανδρής, Ζέρβας και Άγριος, Νέα Υόρκη, 16 Οκτωβρίου 1928 (OKeh W-500032 – 82531).
– «Χασάπικο Πολίτικο», Λαϊκή Ορχήστρα με αρμόνικα, Αθήνα, 1930 (Parlophon 101136 – B-21555-ΙΙ), παρούσα ηχογράφηση.
– «Χασάπικο Πολίτικο αργό», Λαϊκή ορχήστρα με αρμόνικα, Αθήνα, 12 Μαΐου 1931 (His Master's Voice OW-94 – AO-1012).
– «Χασάπικο Πολίτικο», Β. Ανδρουτσόπουλος (Ψαρέως) [βιολί], Κ. Βουρλούμης (μπάντζο), Άγνωστος (πιάνο), ΗΠΑ, 1949 (Oliver OL-101 – 5A).
– «Πολίτικος χασάπικος», Τζέρυ Βλησμάς (κλαρίνο), Tony Stevens, H. Cosmetos, ΗΠΑ, 1955 (Ariston 249-B).
Ως συνήθως, τόσο η φόρμα όσο και η μορφή των μελωδιών και της αρμονίας απαντούν σε ποικίλα ρεπερτόρια, για τις σχέσεις των οποίων έχει ήδη τεκμηριωθεί μία σειρά μουσικών σκοπών στην δισκογραφία (βλέπε για παράδειγμα «Χασάπικο πολίτικο», «Νίνα», και «Αερόπλανο θα πάρω»). Στην συγκεκριμένη περίπτωση, με εκκίνηση και κοινό σημείο το πρώτο-βασικό θέμα προκύπτουν διάφορες παραλλαγές, συρραφές, ανασυνθέσεις, αναδομήσεις και συναρμολογήσεις σκοπών, φορμών και διασκευών αυτών. Έτσι, στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας συναντάμε τον σκοπό γνωστό ως "Kasapsko oro" (khoro ή choro). Στην βάση δεδομένων του Alan Kelly φαίνεται πως η πρώτη ηχογράφηση με αυτόν τον τίτλο πραγματοποιήθηκε στη Σόφια, στη 1 Σεπτεμβρίου του 1910 (Gramophone 11300 - 18241) από τον Pulio Zurladzhiya. Καθώς στην δισκογραφία υπάρχουν κι άλλοι σκοποί με τον ίδιο τίτλο, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε εάν η πρώτη αυτή εγγραφή στον Kelly αφορά το ίδιο κομμάτι.
Τον σκοπό τον συναντάμε και ως "Bŭlgarsko kasapsko khoro" (Българско касапско хоро 1), ηχογραφημένο από τον Mr. D. Stoyanoff μεταξύ 1919-1920 στη Νέα Υόρκη (Columbia 85327 – E4708). Στην ηχογράφηση ακούγεται από το 2′ 09″ περίπου και ένας άλλος σκοπός που εμφανίζεται στη ελληνική δισκογραφία με τίτλους όπως «Σέρβικο», «Χορός Χασάπικος» κ.ά.
To 1948 στις ΗΠΑ η Kime Nanchoff Orchestra ηχογραφεί το “Kasapsko Horo” [δίσκος κατασκευασμένος από την RCA-Victor (QB-6361–1-D8 No. 5)]. Όπως διαβάζουμε στον ιστότοπο "Библиотека "Струмски", ο κλαρινίστας Kime Nanchoff (Киме Нанчов, 1902-1993) «γεννήθηκε στο χωριό Kriveni που βρίσκεται στον Δήμο Resensko της Βόρειας Μακεδονίας» και «ήταν εξέχων Μακεδόνας-Βούλγαρος μουσικός και ακτιβιστής της MPO (Macedonian Patriotic Organization)». Για περισσότερα σχετικά με τον Nanchoff βλ. εδώ.
Από τα ευρήματα στην δισκογραφία, είναι πασιφανές ότι ο σκοπός είναι ακόμη ενεργός στο ρεπερτόριο που σχετίζεται με την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, παράγοντας συνεχώς νέες εκτελέσεις και διασκευές. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει, δε, η εμφάνιση του σκοπού σε πολλαπλά επιτελεστικά περιβάλλοντα, τα οποία καθορίζουν την εκτελεστική και, εντέλει, συνολικά την αισθητική του ταυτότητα:
- "Kasapsko Oro", Ansambl Čalgija, στον δίσκο "Kaži Jano, Kaži Dušo", Jugoton – LPY-61294, 1976.
- "Kasapsko oro", Vlatko Stefanovski (spanish guitar), Miroslav Tadic (spanish guitar), Theodosii Spassov (kaval), Swapan Chaudhuri (tabla) (συναυλία στο Ζάγκρεμπ το 2007, μεταφόρτωση στο YouTube 2010).
"Butcher's Air", New York Gypsy All Stars (μεταφόρτωση στο YouTube το 2010).
- "Kasapsko oro", Ampe & Despina Band (μεταφόρτωση στο YouTube το 2023).
Αξίζει να σημειωθεί η επικοινωνία και με το ρεπερτόριο των Ασκενάζι. Στο βιβλίο Jewish Instrumental Folk Music – The Collections and Writings of Moshe Beregovski, σε επιμέλεια των Mark Slobin, Robert Rothstein και Michael Alpert (2001), συμπεριλαμβάνονται καταγραφές από Skotshne (αριθμός 54 και 116), δηλαδή, σκοπούς που συνδέονται με χορούς των ανατολικών Ασκενάζι. Η αρχή τους παραλλάσει το αρχικό μοτίβο που μας ενδιαφέρει.
Ο σκοπός, ωστόσο, εξέβαλε και στην ολλανδική δισκογραφία. Η Ολλανδή συνθέτις Derek Laren (Elsa Antonia de Groot, Άμστερνταμ, 19 Δεκεμβρίου 1919 – 29 Μαΐου 1994), εμπνέεται από τον εν λόγω σκοπό και γράφει το διάρκειας 1′ 22″ "Hassapicos". Το ορχηστρικό ηχογραφείται το 1963 στο Λονδίνο από την London Studio Orchestra υπό τη διεύθυνση του Hugh Granville. Περιλαμβάνεται, μαζί με το ορχηστρικό "Danse Saharienne" του Βρετανού συνθέτη H.M. Farar, σε δίσκο 78 στροφών (DW-2760-A – D.W. 2760 A) της Music De Wolfe (βλ. εδώ).
Τέλος, διάφορες πάρτες (δηλαδή μέρη των κομματιών) από τις πολλαπλές εκφράσεις του σκοπού φαίνεται να επικοινωνούν με άλλα «παζλ» μοτίβων, όπως για παράδειγμα το «Ταταυλιανό χασάπικο» του Λουκιανού Καββαδία, ή το «Σερβικάκι» του Σπύρου Περιστέρη, από το ελληνικού ενδιαφέροντος ρεπερτόριο, τα οποία με τη σειρά τους επίσης επικοινωνούν με σκοπούς από άλλα ρεπερτόρια, όπως για παράδειγμα το τουρκικό "Kasap Havası", ένα βουλγαρικό "Касапско хоро", ή με το ρεπερτόριο του ζουρνά και σκοπούς όπως το τουρκικό "Kasap", ή τον «χασαποσέρβικο» στις Σέρρες.
(Θερμές ευχαριστίες στους Josh Horowitz, Joel Rubin, Martin Schwartz και Ilya Saitanov για τις συμβουλές και τις πληροφορίες.)
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις συνομιλίες μεταξύ των βαλκανικών ρεπερτορίων και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μία τέτοια περίπτωση είναι και το εν λόγω «Χασάπικο Πολίτικο».
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, εντοπίζονται εφτά εκτελέσεις του σκοπού στην ελληνική ιστορική δισκογραφία με τους εξής τίτλους:
– «Χασάπικο (Πολίτικο)», Άγνωστοι εκτελεστές, Νέα Υόρκη, 1919 (Constantinople Record 463-1 – 4009-B).
– «Χασάπικο», Γιάννης Κυριακάτης (κλαρίνο), Αθήνα, 1928 (Odeon Go 581-2 – GA-1368).
– «Χασάπικος», Τρίο Αλεξανδρής, Ζέρβας και Άγριος, Νέα Υόρκη, 16 Οκτωβρίου 1928 (OKeh W-500032 – 82531).
– «Χασάπικο Πολίτικο», Λαϊκή Ορχήστρα με αρμόνικα, Αθήνα, 1930 (Parlophon 101136 – B-21555-ΙΙ), παρούσα ηχογράφηση.
– «Χασάπικο Πολίτικο αργό», Λαϊκή ορχήστρα με αρμόνικα, Αθήνα, 12 Μαΐου 1931 (His Master's Voice OW-94 – AO-1012).
– «Χασάπικο Πολίτικο», Β. Ανδρουτσόπουλος (Ψαρέως) [βιολί], Κ. Βουρλούμης (μπάντζο), Άγνωστος (πιάνο), ΗΠΑ, 1949 (Oliver OL-101 – 5A).
– «Πολίτικος χασάπικος», Τζέρυ Βλησμάς (κλαρίνο), Tony Stevens, H. Cosmetos, ΗΠΑ, 1955 (Ariston 249-B).
Ως συνήθως, τόσο η φόρμα όσο και η μορφή των μελωδιών και της αρμονίας απαντούν σε ποικίλα ρεπερτόρια, για τις σχέσεις των οποίων έχει ήδη τεκμηριωθεί μία σειρά μουσικών σκοπών στην δισκογραφία (βλέπε για παράδειγμα «Χασάπικο πολίτικο», «Νίνα», και «Αερόπλανο θα πάρω»). Στην συγκεκριμένη περίπτωση, με εκκίνηση και κοινό σημείο το πρώτο-βασικό θέμα προκύπτουν διάφορες παραλλαγές, συρραφές, ανασυνθέσεις, αναδομήσεις και συναρμολογήσεις σκοπών, φορμών και διασκευών αυτών. Έτσι, στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Μακεδονίας συναντάμε τον σκοπό γνωστό ως "Kasapsko oro" (khoro ή choro). Στην βάση δεδομένων του Alan Kelly φαίνεται πως η πρώτη ηχογράφηση με αυτόν τον τίτλο πραγματοποιήθηκε στη Σόφια, στη 1 Σεπτεμβρίου του 1910 (Gramophone 11300 - 18241) από τον Pulio Zurladzhiya. Καθώς στην δισκογραφία υπάρχουν κι άλλοι σκοποί με τον ίδιο τίτλο, δεν είμαστε σε θέση να γνωρίζουμε εάν η πρώτη αυτή εγγραφή στον Kelly αφορά το ίδιο κομμάτι.
Τον σκοπό τον συναντάμε και ως "Bŭlgarsko kasapsko khoro" (Българско касапско хоро 1), ηχογραφημένο από τον Mr. D. Stoyanoff μεταξύ 1919-1920 στη Νέα Υόρκη (Columbia 85327 – E4708). Στην ηχογράφηση ακούγεται από το 2′ 09″ περίπου και ένας άλλος σκοπός που εμφανίζεται στη ελληνική δισκογραφία με τίτλους όπως «Σέρβικο», «Χορός Χασάπικος» κ.ά.
To 1948 στις ΗΠΑ η Kime Nanchoff Orchestra ηχογραφεί το “Kasapsko Horo” [δίσκος κατασκευασμένος από την RCA-Victor (QB-6361–1-D8 No. 5)]. Όπως διαβάζουμε στον ιστότοπο "Библиотека "Струмски", ο κλαρινίστας Kime Nanchoff (Киме Нанчов, 1902-1993) «γεννήθηκε στο χωριό Kriveni που βρίσκεται στον Δήμο Resensko της Βόρειας Μακεδονίας» και «ήταν εξέχων Μακεδόνας-Βούλγαρος μουσικός και ακτιβιστής της MPO (Macedonian Patriotic Organization)». Για περισσότερα σχετικά με τον Nanchoff βλ. εδώ.
Από τα ευρήματα στην δισκογραφία, είναι πασιφανές ότι ο σκοπός είναι ακόμη ενεργός στο ρεπερτόριο που σχετίζεται με την ευρύτερη περιοχή των Βαλκανίων, παράγοντας συνεχώς νέες εκτελέσεις και διασκευές. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζει, δε, η εμφάνιση του σκοπού σε πολλαπλά επιτελεστικά περιβάλλοντα, τα οποία καθορίζουν την εκτελεστική και, εντέλει, συνολικά την αισθητική του ταυτότητα:
- "Kasapsko Oro", Ansambl Čalgija, στον δίσκο "Kaži Jano, Kaži Dušo", Jugoton – LPY-61294, 1976.
- "Kasapsko oro", Vlatko Stefanovski (spanish guitar), Miroslav Tadic (spanish guitar), Theodosii Spassov (kaval), Swapan Chaudhuri (tabla) (συναυλία στο Ζάγκρεμπ το 2007, μεταφόρτωση στο YouTube 2010).
"Butcher's Air", New York Gypsy All Stars (μεταφόρτωση στο YouTube το 2010).
- "Kasapsko oro", Ampe & Despina Band (μεταφόρτωση στο YouTube το 2023).
Αξίζει να σημειωθεί η επικοινωνία και με το ρεπερτόριο των Ασκενάζι. Στο βιβλίο Jewish Instrumental Folk Music – The Collections and Writings of Moshe Beregovski, σε επιμέλεια των Mark Slobin, Robert Rothstein και Michael Alpert (2001), συμπεριλαμβάνονται καταγραφές από Skotshne (αριθμός 54 και 116), δηλαδή, σκοπούς που συνδέονται με χορούς των ανατολικών Ασκενάζι. Η αρχή τους παραλλάσει το αρχικό μοτίβο που μας ενδιαφέρει.
Ο σκοπός, ωστόσο, εξέβαλε και στην ολλανδική δισκογραφία. Η Ολλανδή συνθέτις Derek Laren (Elsa Antonia de Groot, Άμστερνταμ, 19 Δεκεμβρίου 1919 – 29 Μαΐου 1994), εμπνέεται από τον εν λόγω σκοπό και γράφει το διάρκειας 1′ 22″ "Hassapicos". Το ορχηστρικό ηχογραφείται το 1963 στο Λονδίνο από την London Studio Orchestra υπό τη διεύθυνση του Hugh Granville. Περιλαμβάνεται, μαζί με το ορχηστρικό "Danse Saharienne" του Βρετανού συνθέτη H.M. Farar, σε δίσκο 78 στροφών (DW-2760-A – D.W. 2760 A) της Music De Wolfe (βλ. εδώ).
Τέλος, διάφορες πάρτες (δηλαδή μέρη των κομματιών) από τις πολλαπλές εκφράσεις του σκοπού φαίνεται να επικοινωνούν με άλλα «παζλ» μοτίβων, όπως για παράδειγμα το «Ταταυλιανό χασάπικο» του Λουκιανού Καββαδία, ή το «Σερβικάκι» του Σπύρου Περιστέρη, από το ελληνικού ενδιαφέροντος ρεπερτόριο, τα οποία με τη σειρά τους επίσης επικοινωνούν με σκοπούς από άλλα ρεπερτόρια, όπως για παράδειγμα το τουρκικό "Kasap Havası", ένα βουλγαρικό "Касапско хоро", ή με το ρεπερτόριο του ζουρνά και σκοπούς όπως το τουρκικό "Kasap", ή τον «χασαποσέρβικο» στις Σέρρες.
(Θερμές ευχαριστίες στους Josh Horowitz, Joel Rubin, Martin Schwartz και Ilya Saitanov για τις συμβουλές και τις πληροφορίες.)
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
