Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις συνομιλίες μεταξύ των βαλκανικών ρεπερτορίων και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί και η παρούσα ηχογράφηση.
Περιλαμβάνει έναν μουσικό σκοπό, ο οποίος, όπως προκύπτει από τη δισκογραφία, υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλής στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο. Ηχογραφήθηκε πολλές φορές από τις αρχές του 20ού αιώνα σε μέρη με δυναμική παρουσία ελληνικού στοιχείου, όπως η Κωνσταντινούπολη, η Νέα Υόρκη, το Σικάγο, η Αθήνα:
– «Μ' έκαψες», Εστουδιαντίνα Αθηνών, Κωνσταντινούπολη, πιθανόν 1910 (Orfeon S-3175 – 12972).
– «Γειτόνισσα», Κυρία Ελένη (Αραπάκι), Νίκος Ρέλιας (κλαρίνο), Σπύρος Στάμος (τσίμπαλο), Σικάγο, 1920 (Greek Record Company B-503).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Κυρία Κούλα, Νέα Υόρκη, 1920 (Panhellenion 8049).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Μαρίκα Παπαγκίκα, Νέα Υόρκη, 1923 (Columbia 59804 – E-5280).
– «Μ' έκαψες», Πανελλήνιος Εστουδιαντίνα, Αθήνα, 1925 (Odeon Go 20 – A 154029).
– «Μ' έκαψες», Αντώνης Νταλγκάς [Διαμαντίδης] – Ορχήστρα, Δημήτρης Σέμσης [Σαλονικιός] (βιολί), Αθήνα, 4 Μαρτίου 1926 (His Master's Voice BJ 242-1 – AO 179).
– «Μ' έκαψες», Λευτέρης Μενεμενλής [Μπεσλεμεδάκης] και Δημήτρης Σέμσης [Σαλονικιός] (βιολί), Δημήτρης Αραπάκης (σαντούρι), Δημήτρης Κυριακίδης (ούτι), Αθήνα, 1927 (Columbia UK 8007 – 20003), παρούσα ηχογράφηση.
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Λαϊκή Ορχήστρα – Γιάννης Κυριακάτης (κλαρίνο), Αθήνα, 1928 (Odeon Go 649 – GA-1345).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Τάκης Νικολάου [Τέτος Δημητριάδης], Νέα Υόρκη, 14 Φεβρουαρίου 1929 (Victor CVE 49953 – 58017 και Orthophonic S-645-A, RCA Victor 38-3038).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Βιργινία Μαγκίδου – Ορχήστρα Τρίο, Νέα Υόρκη, 1950 (Virginia 1-B).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Άννα Χρυσάφη, Σταύρος Πλέσσας, Νίκη Φλωρούση, Αθανάσιος Γιαννόπουλος – Λαϊκή Ορχήστρα, Αθήνα, 1953 (Parlophone LG 1032 – B.74311-I και Liberty 184-B). Σύμφωνα με την ετικέτα του δίσκου πρόκειται για διασκευή του Σπύρου Περιστέρη.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ηχογράφηση “Mekapse Horo” που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ το 1949 από την Kime Nanchoff Orchestra (Five Star Records). Όπως διαβάζουμε στον ιστότοπο "Библиотека "Струмски", ο κλαρινίστας Kime Nanchoff (Киме Нанчов, 1902-1993) «γεννήθηκε στο χωριό Kriveni που βρίσκεται στον Δήμο Resensko της Βόρειας Μακεδονίας» και «ήταν εξέχων Μακεδόνας-Βούλγαρος μουσικός και ακτιβιστής της MPO (Macedonian Patriotic Organization)». Για περισσότερα σχετικά με τον Nanchoff βλ. εδώ.
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις συνομιλίες μεταξύ των βαλκανικών ρεπερτορίων και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μία τέτοια περίπτωση αποτελεί και η παρούσα ηχογράφηση.
Περιλαμβάνει έναν μουσικό σκοπό, ο οποίος, όπως προκύπτει από τη δισκογραφία, υπήρξε εξαιρετικά δημοφιλής στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο. Ηχογραφήθηκε πολλές φορές από τις αρχές του 20ού αιώνα σε μέρη με δυναμική παρουσία ελληνικού στοιχείου, όπως η Κωνσταντινούπολη, η Νέα Υόρκη, το Σικάγο, η Αθήνα:
– «Μ' έκαψες», Εστουδιαντίνα Αθηνών, Κωνσταντινούπολη, πιθανόν 1910 (Orfeon S-3175 – 12972).
– «Γειτόνισσα», Κυρία Ελένη (Αραπάκι), Νίκος Ρέλιας (κλαρίνο), Σπύρος Στάμος (τσίμπαλο), Σικάγο, 1920 (Greek Record Company B-503).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Κυρία Κούλα, Νέα Υόρκη, 1920 (Panhellenion 8049).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Μαρίκα Παπαγκίκα, Νέα Υόρκη, 1923 (Columbia 59804 – E-5280).
– «Μ' έκαψες», Πανελλήνιος Εστουδιαντίνα, Αθήνα, 1925 (Odeon Go 20 – A 154029).
– «Μ' έκαψες», Αντώνης Νταλγκάς [Διαμαντίδης] – Ορχήστρα, Δημήτρης Σέμσης [Σαλονικιός] (βιολί), Αθήνα, 4 Μαρτίου 1926 (His Master's Voice BJ 242-1 – AO 179).
– «Μ' έκαψες», Λευτέρης Μενεμενλής [Μπεσλεμεδάκης] και Δημήτρης Σέμσης [Σαλονικιός] (βιολί), Δημήτρης Αραπάκης (σαντούρι), Δημήτρης Κυριακίδης (ούτι), Αθήνα, 1927 (Columbia UK 8007 – 20003), παρούσα ηχογράφηση.
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Λαϊκή Ορχήστρα – Γιάννης Κυριακάτης (κλαρίνο), Αθήνα, 1928 (Odeon Go 649 – GA-1345).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Τάκης Νικολάου [Τέτος Δημητριάδης], Νέα Υόρκη, 14 Φεβρουαρίου 1929 (Victor CVE 49953 – 58017 και Orthophonic S-645-A, RCA Victor 38-3038).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Βιργινία Μαγκίδου – Ορχήστρα Τρίο, Νέα Υόρκη, 1950 (Virginia 1-B).
– «Μ' έκαψες γειτόνισσα», Άννα Χρυσάφη, Σταύρος Πλέσσας, Νίκη Φλωρούση, Αθανάσιος Γιαννόπουλος – Λαϊκή Ορχήστρα, Αθήνα, 1953 (Parlophone LG 1032 – B.74311-I και Liberty 184-B). Σύμφωνα με την ετικέτα του δίσκου πρόκειται για διασκευή του Σπύρου Περιστέρη.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η ηχογράφηση “Mekapse Horo” που πραγματοποιήθηκε στις ΗΠΑ το 1949 από την Kime Nanchoff Orchestra (Five Star Records). Όπως διαβάζουμε στον ιστότοπο "Библиотека "Струмски", ο κλαρινίστας Kime Nanchoff (Киме Нанчов, 1902-1993) «γεννήθηκε στο χωριό Kriveni που βρίσκεται στον Δήμο Resensko της Βόρειας Μακεδονίας» και «ήταν εξέχων Μακεδόνας-Βούλγαρος μουσικός και ακτιβιστής της MPO (Macedonian Patriotic Organization)». Για περισσότερα σχετικά με τον Nanchoff βλ. εδώ.
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
