Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και η παρούσα ηχογράφηση.

Εκτός από την εν λόγω ηχογράφηση, σε νεότερες εκτελέσεις συναντάμε τον σκοπό με τους τίτλους «Πρεβεζάνικο συρτό» και «Σούρμελι βάι» (ή «Δεν τον αφήνω τον γιατρό»).

Τον σκοπό τον συναντάμε και στο τουρκόφωνο ρεπερτόριο, με την παλαιότερη ηχογράφηση του σκοπού να πραγματοποιείται τον Οκτώβριο-Νοέμβριο του 1911, πιθανώς στην Κωνσταντινούπολη, από τον Αρμένιο Ovrik Efendi [Ovrik (Hovrik=Ovrestes) Kazasyan, βλ. εδώ) για την Premier (Premier Record 10973) με τον τίτλο “Suya gider su testisi [elinde]”.

Η επόμενη τουρκόφωνη ηχογράφηση του σκοπού πραγματοποιήθηκε από την Κα Κούλα στη Νέα Υόρκη τον Ιανουάριο του 1917 με τον τίτλο “Kioutsouk Glastan” για την Columbia (44912 - E-3388). Ο τίτλος του τραγουδιού, στα τουρκικά “Küçük Gülistan”, θα μπορούσε να αποδοθεί ως «Μικρή Gulistan».

Στην ετικέτα αυτού του δίσκου το τραγούδι χαρακτηρίζεται ως “Hiouzam Canto” (Hüzzam kanto). Θεωρείται, δηλαδή, ως μέρος του ρεπερτορίου των kantolar, ένας όρος που φαίνεται να πρωτοχρησιμοποιείται από τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, κυρίως των μεγάλων αστικών κέντρων και ειδικά της Κωνσταντινούπολης, από την εποχή που ιταλικοί θίασοι έδιναν παραστάσεις εκεί. Αν και αρχικά τα kantolar ήταν συνδεδεμένα μόνο με την θεατρική μουσική, σύντομα αυτονομήθηκαν, οπότε και με τον όρο “kanto” (ενικός του kantolar) πλέον περιγράφονταν οποιεσδήποτε λαϊκές και ελαφρές κοσμικές τραγουδιστικές φόρμες (βλ. Pennanen, 2004: 9, O'Connel, 2006: 276, Beşiroğlu & Girgin, 2018: 49).

Στην τουρκική ιστορική δισκογραφία εντοπίζονται επίσης οι ακόλουθες ηχογραφήσεις με τους εξής τίτλους:

– “Suya Gider Has Gelin”, Avanoslu Selahattin Ercan, Κωνσταντινούπολη, 1938 (Odeon 270212).
– “Suya Gider”, Diyarbakırlı Celâl [Güzelses], Κωνσταντινούπολη, 1948 (Sahibinin Sesi AX 2414).
– “Suya Gider”, Cevriye Ceyhun, Κωνσταντινούπολη, 1951 (Odeon 270611).
– “Deli gönlü”, Mustafa Çağlar, Κωνσταντινούπολη, 1951 (Sahibinin Sesi AX 2536).
– “Küçük Yaşta Aldım Sazı Elime”, Mustafa Ceyhanlı, Κωνσταντινούπολη, 1959 (Sahibinin Sesi AX 2666).

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης