Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια αποτελεί και η παρούσα ηχογράφηση.

Ο δίσκος περιλαμβάνει το τραγούδι «Πολίτισσα (Απ' την Πόλη ήρθε μια προχθές)» με τον Αντώνη Νταλγκά (Διαμαντίδη) και όχι το "Arap sabah taksim" που αναγράφεται στην ετικέτα.
Πρόκειται για ανατύπωση από την Pathé Τουρκίας του δίσκου της Pathé Ελλάδας Χ-80063, η άλλη πλευρά του οποίου περιλαμβάνει το «Αραπ σαμπάχ ταξίμ» (αριθμός μήτρας 70043).
Προφανώς, αν και ο αναγραφόμενος αριθμός μήτρας της παρούσας ηχογράφησης είναι σωστός, εκ λάθους τυπώθηκε στην ετικέτα ο τίτλος και ο εκτελεστής της ηχογράφησης που περιλαμβάνεται στην άλλη πλευρά του πρωτότυπου δίσκου.

Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, στην ελληνική ιστορική δισκογραφία ηχογραφήθηκε τρεις φορές το 1929 στην Αθήνα από τον Αντώνη Νταλγκά (Διαμαντίδη), ο οποίος σύμφωνα με την ετικέτα του δίσκου φέρεται και ως δημιουργός του τραγουδιού:

- «Πολίτισσα (Απ’ την Πόλη ήρθε μια προχθές)», Αντώνης Νταλγκάς (Διαμαντίδης), Αθήνα 1929 (Pathé Τουρκίας 70041 – 77517), παρούσα ηχογράφηση
- «Ταταυλιανή τσαχπίνα (Απ' την Πόλη ήρθε μια προχθές)», Αντώνης Νταλγκάς (Διαμαντίδης), Αθήνα, Νοέμβριος 1929 (HMV BW-2959 - AO-591)
- «Ταταυλιανή τσαχπίνα», Αντώνης Νταλγκάς (Διαμαντίδης), Αθήνα, 1929 (Columbia UK 18066 – 20562 & Columbia USA W294250 – 56244F)

Το τραγούδι εντοπίζεται και στο τουρκικού ενδιαφέροντος ρεπερτόριο που ηχογραφήθηκε στις ΗΠΑ. Συγκεκριμένα ο Αρμένιος Karekin Proodian (Գարեգին Բրուտեանο) ηχογραφεί το 1916 στη Νέα Υόρκη στα τουρκικά το “Canto Sevdim Güzel” για λογαριασμό της Columbia (44024 – E3065).

Στην ετικέτα του εν λόγω δίσκου, το τραγούδι χαρακτηρίζεται ως “kanto”. Θεωρείται, δηλαδή, ως μέρος του ρεπερτορίου των kantolar, ένας όρος που φαίνεται να πρωτοχρησιμοποιείται από τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, κυρίως των μεγάλων αστικών κέντρων και ειδικά της Κωνσταντινούπολης, από την εποχή που ιταλικοί θίασοι έδιναν παραστάσεις εκεί. Αν και αρχικά τα kantolar ήταν συνδεδεμένα μόνο με την θεατρική μουσική, σύντομα αυτονομήθηκαν, οπότε και με τον όρο “kanto” (ενικός του kantolar) πλέον περιγράφονταν οποιεσδήποτε λαϊκές και ελαφρές κοσμικές τραγουδιστικές φόρμες (βλ. Pennanen, 2004: 9, O'Connel, 2006: 276, Beşiroğlu & Girgin, 2018: 49).

Σημειώνουμε ότι στους τουρκικούς δισκογραφικούς καταλόγους έχουν εντοπιστεί και άλλες ηχογραφήσεις οι οποίες πιθανόν να σχετίζονται με το εν λόγω τραγούδι και ενδεχομένως κάποια, ή κάποιες από αυτές, να είναι προγενέστερη της εκτέλεσης του Proodian. Για καμία, όμως, δεν έχει βρεθεί μέχρι στιγμής ηχητικό υλικό. Ενδεικτικά:

- "Sevdim Güzel/Kanto", Şeker Hanım (Odeon)
- "Sevdim Güzel/Kanto", Hanende İbrahim Efendi ve Rıza Bey (Orfeon 10372)
- "Sevdim Güzel/Kanto", Hafız Yaşar [Okur] (Orfeon 11548)

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης