Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κουνάδη (2010, 3: 33): «Η "Χήρα" είναι ένα από τα παλαιότερα σμυρναίικα που έχουν καταγραφεί και έχει περάσει αρκετές φορές στη δισκογραφία με αλλαγές στους στίχους και διαφορετική μελωδία.
Στην παρούσα εκτέλεση ο Λεωνίδας Σμυρνιός χρησιμοποιεί την μελωδία του "Μπουρνοβαλιού μανέ" πάνω στην οποία προσαρμόστηκαν οι στίχοι της "Χήρας".
Ο Λαίλιος Καρακάσης το καταγράφει στην μελέτη του "Λαϊκά τραγούδια και χοροί της Σμύρνης":
"Η "χήρα" που έκαψε καρδιές και περνά περήφανη και ασυγκίνητη από τον Φασουλά ενώ ακούει να βγαίνη από τα βάθη της ταβέρνας του Πολύδωρου το τραγουδιστό αναστέναγμα:
Χήρα, ναλλάξης όνομα, χήρα να μη σε λένε, αμάν!
Γιατ’ έκανες τα μάτια μου καθημερνώς να κλαίνε
Χήρα, ναλλάξης όνομα, να μη σε λένε χήρα,
γιατί κι εγώ γεννήθηκα στον κόσμο δίχως μοίρα!"
Όμως προκύπτει από την καταγραφή της μουσικής του τραγουδιού, με ευρωπαϊκή σημειογραφία, που παραθέτει ο Καρακάσης, έχει χρησιμοποιηθεί άλλη μελωδία.
Στην Αθήνα "Η χήρα" εμφανίζεται τουλάχιστον από το 1887 αφού καταγράφεται σε ρεπορτάζ της Νέας Εφημερίδας (16/7/1887). Μετά από δέκα χρόνια επανεμφανίζεται στην Εστία (26/1/1997), όπως μας πληροφορεί ο Θ. Χατζηπανταζής στο βιβλίο του "Της Ασιάτιδος μούσης ερασταί" (εκδόσεις Στιγμή, 1986, Αθήνα), το τραγούδι το λέει η αγνώστων λοιπών στοιχείων Καλλιόπη (αδήλωτος καταγωγής και προελεύσεως):
Χήρα να αλλάξεις τ’ όνομα, χήρα να μη σε λένε,
γιατ’ έκανες τα μάτια μου μέρα και νύχτα κλαίνε.
Κλαίγω και λέγω τ’ έγινε η τόση μας αγάπη,
σαν αστραπή ’στον ουρανό εβρόντηξε κι εχάθη.
Εγώ’ μαι τσ’ αστραπής παιδί και της βροντής εγγόνι,
σα θέλω καίγω και βροντώ, σα θέλω ρίχνω χιόνι.
Αυτά τα δυο τα ωραία σου ματάκια που τα ηύρες;
Και με αυτά με πλάνεψες και σκλάβα σου μ’ επήρες».
Ο "Μπουρνοβαλιός μανές" ή "Μανέ Μπουρνοβαλιά" ηχογραφήθηκε αρκετές φορές, σε διάφορες παραλλαγές και με διαφορετικούς στίχους, στην ελληνική ιστορική δισκογραφία. Ενδεικτικά:
- Αντ. Κανδρής, "Με την αδιαφορίαν σου" (Ο Απόλλων A-204, Αθήνα 1908, η παρούσα ηχογράφηση)
- Γ. Τσανάκας, "Βουρνοβαλιός μανές" (Odeon 54733, πιθανώς Θεσσαλονίκη 1909)
- Λευτέρης (Μενεμενλής), "Μανέ Μπουρνοβαλιά" (Favorite 1-55019, Κωνσταντινούπολη 10 Φεβρουαρίου 1911)
- Μαρίκα Παπαγκίκα, "Μπουρνοβαλιό" (Columbia 56061-F, Νέα Υόρκη, Απρίλιος 1927)
- Λεωνίδας Σμυρνιός, "Η χήρα" (Victor CVE 38450 - 68808-B, Νέα Υόρκη, 11 Απριλίου 1927)
- Γιώργος Κατσαρός (Θεολογίτης), "Και γιατί δεν μας το λες" (Victor V-59065-B, ανατυπώσεις: RCA Victor 38-3067 και Orthophonic S-685-B, Κάμντεν, Νέα Υερσέη, ΗΠΑ, 18 Μαΐου 1928)
- Κώστας Καρίπης, "Μπουρνοβαλιά μανές" (Odeon GA-1268 /A 190131 b & ανατύπωση Columbia USA G-7057-F, Αθήνα 1928)
- Αντώνης Νταλγκάς, "Μανές Μπουρνοβαλιός" (His Master's Voice AO 223, Αθήνα 1928)
- Βαγγέλης Σωφρονίου, "Μπουρνοβαλιά" (Columbia England 18059, Αθήνα 1929)
- Γιώργος Νοδέος, "Μα γιατί δεν μας το λες" (Odeon GA 1420, Αθήνα 1928 ή 1929)
Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κουνάδη (2010, 3: 33): «Η "Χήρα" είναι ένα από τα παλαιότερα σμυρναίικα που έχουν καταγραφεί και έχει περάσει αρκετές φορές στη δισκογραφία με αλλαγές στους στίχους και διαφορετική μελωδία.
Στην παρούσα εκτέλεση ο Λεωνίδας Σμυρνιός χρησιμοποιεί την μελωδία του "Μπουρνοβαλιού μανέ" πάνω στην οποία προσαρμόστηκαν οι στίχοι της "Χήρας".
Ο Λαίλιος Καρακάσης το καταγράφει στην μελέτη του "Λαϊκά τραγούδια και χοροί της Σμύρνης":
"Η "χήρα" που έκαψε καρδιές και περνά περήφανη και ασυγκίνητη από τον Φασουλά ενώ ακούει να βγαίνη από τα βάθη της ταβέρνας του Πολύδωρου το τραγουδιστό αναστέναγμα:
Χήρα, ναλλάξης όνομα, χήρα να μη σε λένε, αμάν!
Γιατ’ έκανες τα μάτια μου καθημερνώς να κλαίνε
Χήρα, ναλλάξης όνομα, να μη σε λένε χήρα,
γιατί κι εγώ γεννήθηκα στον κόσμο δίχως μοίρα!"
Όμως προκύπτει από την καταγραφή της μουσικής του τραγουδιού, με ευρωπαϊκή σημειογραφία, που παραθέτει ο Καρακάσης, έχει χρησιμοποιηθεί άλλη μελωδία.
Στην Αθήνα "Η χήρα" εμφανίζεται τουλάχιστον από το 1887 αφού καταγράφεται σε ρεπορτάζ της Νέας Εφημερίδας (16/7/1887). Μετά από δέκα χρόνια επανεμφανίζεται στην Εστία (26/1/1997), όπως μας πληροφορεί ο Θ. Χατζηπανταζής στο βιβλίο του "Της Ασιάτιδος μούσης ερασταί" (εκδόσεις Στιγμή, 1986, Αθήνα), το τραγούδι το λέει η αγνώστων λοιπών στοιχείων Καλλιόπη (αδήλωτος καταγωγής και προελεύσεως):
Χήρα να αλλάξεις τ’ όνομα, χήρα να μη σε λένε,
γιατ’ έκανες τα μάτια μου μέρα και νύχτα κλαίνε.
Κλαίγω και λέγω τ’ έγινε η τόση μας αγάπη,
σαν αστραπή ’στον ουρανό εβρόντηξε κι εχάθη.
Εγώ’ μαι τσ’ αστραπής παιδί και της βροντής εγγόνι,
σα θέλω καίγω και βροντώ, σα θέλω ρίχνω χιόνι.
Αυτά τα δυο τα ωραία σου ματάκια που τα ηύρες;
Και με αυτά με πλάνεψες και σκλάβα σου μ’ επήρες».
Ο "Μπουρνοβαλιός μανές" ή "Μανέ Μπουρνοβαλιά" ηχογραφήθηκε αρκετές φορές, σε διάφορες παραλλαγές και με διαφορετικούς στίχους, στην ελληνική ιστορική δισκογραφία. Ενδεικτικά:
- Αντ. Κανδρής, "Με την αδιαφορίαν σου" (Ο Απόλλων A-204, Αθήνα 1908, η παρούσα ηχογράφηση)
- Γ. Τσανάκας, "Βουρνοβαλιός μανές" (Odeon 54733, πιθανώς Θεσσαλονίκη 1909)
- Λευτέρης (Μενεμενλής), "Μανέ Μπουρνοβαλιά" (Favorite 1-55019, Κωνσταντινούπολη 10 Φεβρουαρίου 1911)
- Μαρίκα Παπαγκίκα, "Μπουρνοβαλιό" (Columbia 56061-F, Νέα Υόρκη, Απρίλιος 1927)
- Λεωνίδας Σμυρνιός, "Η χήρα" (Victor CVE 38450 - 68808-B, Νέα Υόρκη, 11 Απριλίου 1927)
- Γιώργος Κατσαρός (Θεολογίτης), "Και γιατί δεν μας το λες" (Victor V-59065-B, ανατυπώσεις: RCA Victor 38-3067 και Orthophonic S-685-B, Κάμντεν, Νέα Υερσέη, ΗΠΑ, 18 Μαΐου 1928)
- Κώστας Καρίπης, "Μπουρνοβαλιά μανές" (Odeon GA-1268 /A 190131 b & ανατύπωση Columbia USA G-7057-F, Αθήνα 1928)
- Αντώνης Νταλγκάς, "Μανές Μπουρνοβαλιός" (His Master's Voice AO 223, Αθήνα 1928)
- Βαγγέλης Σωφρονίου, "Μπουρνοβαλιά" (Columbia England 18059, Αθήνα 1929)
- Γιώργος Νοδέος, "Μα γιατί δεν μας το λες" (Odeon GA 1420, Αθήνα 1928 ή 1929)
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
