Η χήρα

Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κουνάδη (2010, 3: 33): «Η "Χήρα" είναι ένα από τα παλαιότερα σμυρναίικα που έχουν καταγραφεί και έχει περάσει αρκετές φορές στη δισκογραφία με αλλαγές στους στίχους και διαφορετική μελωδία.

Στην παρούσα εκτέλεση ο Λεωνίδας Σμυρνιός χρησιμοποιεί την μελωδία του "Μπουρνοβαλιού μανέ" πάνω στην οποία προσαρμόστηκαν οι στίχοι της "Χήρας".

Ο Λαίλιος Καρακάσης το καταγράφει στην μελέτη του "Λαϊκά τραγούδια και χοροί της Σμύρνης":

"Η "χήρα" που έκαψε καρδιές και περνά περήφανη και ασυγκίνητη από τον Φασουλά ενώ ακούει να βγαίνη από τα βάθη της ταβέρνας του Πολύδωρου το τραγουδιστό αναστέναγμα:

Χήρα, ναλλάξης όνομα, χήρα να μη σε λένε, αμάν!
Γιατ’ έκανες τα μάτια μου καθημερνώς να κλαίνε
Χήρα, ναλλάξης όνομα, να μη σε λένε χήρα,
γιατί κι εγώ γεννήθηκα στον κόσμο δίχως μοίρα!"

Όμως προκύπτει από την καταγραφή της μουσικής του τραγουδιού, με ευρωπαϊκή σημειογραφία, που παραθέτει ο Καρακάσης, έχει χρησιμοποιηθεί άλλη μελωδία.

Στην Αθήνα "Η χήρα" εμφανίζεται τουλάχιστον από το 1887 αφού καταγράφεται σε ρεπορτάζ της Νέας Εφημερίδας (16/7/1887). Μετά από δέκα χρόνια επανεμφανίζεται στην Εστία (26/1/1997), όπως μας πληροφορεί ο Θ. Χατζηπανταζής στο βιβλίο του "Της Ασιάτιδος μούσης ερασταί" (εκδόσεις Στιγμή, 1986, Αθήνα), το τραγούδι το λέει η αγνώστων λοιπών στοιχείων Καλλιόπη (αδήλωτος καταγωγής και προελεύσεως):

Χήρα να αλλάξεις τ’ όνομα, χήρα να μη σε λένε,
γιατ’ έκανες τα μάτια μου μέρα και νύχτα κλαίνε.

Κλαίγω και λέγω τ’ έγινε η τόση μας αγάπη,
σαν αστραπή ’στον ουρανό εβρόντηξε κι εχάθη.

Εγώ’ μαι τσ’ αστραπής παιδί και της βροντής εγγόνι,
σα θέλω καίγω και βροντώ, σα θέλω ρίχνω χιόνι.

Αυτά τα δυο τα ωραία σου ματάκια που τα ηύρες;
Και με αυτά με πλάνεψες και σκλάβα σου μ’ επήρες».

Ο «Μπουρνοβαλιός μανές» ή «Μανές Μπουρνοβαλιά» ηχογραφήθηκε αρκετές φορές, σε διάφορες παραλλαγές και με διαφορετικούς στίχους στην ελληνική ιστορική δισκογραφία. Ενδεικτικά:

«Βουρνοβαλίτικο», Πέτρος Ζουναράκης με αρμόνικα, μαντολίνο και κιθάρα, Κωνσταντινούπολη, Αύγουστος - Σεπτέμβριος 1906 (Zonophone 1589r X-102826 και Gramophone 14-12951). 
«Με την αδιαφορίαν σου», Αντ. Κανδρής, Αθήνα, 1908 (Ο Απόλλων 204 A-204).
«Βουρνοβαλιός μανές», Γ. Τσανάκας Εστουδιαντίνα Σμυρναϊκή, πιθανώς Θεσσαλονίκη, 1909 (Odeon XSC-67 54733).
«Μανέ Μπουρνοβαλιά», Λευτέρης (Μενεμενλής), Κωνσταντινούπολη, 10 Φεβρουαρίου 1911 (Favorite 4491t 1-55019).
«Μπουρνοβαλιό», Μαρίκα Παπαγκίκα και Κώστα Παπαγκίκας (τσίμπαλο), Μάρκος Σιφνιός (τσέλο), Αλέξης Ζούμπας (βιολί),  Νέα Υόρκη, Απρίλιος 1927 (Columbia W205568-3 – 56061-F και Columbia UK 11610).
– «Η χήρα», Λεωνίδας Σμυρνιός με βιολί, ούτι και σαντούρι, Νέα Υόρκη, 11 Απριλίου 1927 (Victor CVE 38450-2 – 68808-B), παρούσα ηχογράφηση.
«Και γιατί δεν μας το λες», Γιώργος Κατσαρός (Θεολογίτης), Κάμντεν, Νέα Υερσέη, 18 Μαΐου 1928 (Victor CVE 45055-2 7-59065-B, ανατυπώσεις: RCA Victor 38-3067-B και Orthophonic S-685-B).
«Μπουρνοβαλιά μανές», Κώστας Καρίπης – Λαϊκή Ορχήστρα, Αθήνα, 1928 (Odeon GO-589 GA-1268 / A 190131 b & ανατύπωση Columbia USA G-7057-F).
«Μανές Μπουρνοβαλιός», Αντώνης Νταλγκάς [Διαμαντίδης] – Ορχήστρα λαϊκή, Αθήνα, 1928 (His Master's Voice BF-1746 AO 223).
«Μπουρνοβαλιά», Βαγγέλης Σωφρονίου – Λαϊκή Ορχήστρα, Αθήνα, 1929 (Columbia UK 20669 18059).
«Μα γιατί δεν μας το λες», Γιώργος Νοδέος συνοδεία πιάνου-μπάντζου, Αθήνα, 1928 ή 1929 (Odeon Go 829-2 GA 1420 / A 190248 b).

Δημιουργός (Συνθέτης):
Στιχουργός:
Άγνωστος
Τραγουδιστές:
Σμυρνιός Λεωνίδας
Ορχήστρα-Εκτελεστές:
Βιολί, ούτι, σαντούρι
Χρονολογία ηχογράφησης:
11/4/1927
Τόπος ηχογράφησης:
Νέα Υόρκη
Γλώσσα/ες:
Ελληνικά
Εκδότης:
Victor
Αριθμός καταλόγου:
68808-B
Αριθμός μήτρας:
CVE 38450-2
Διάρκεια:
3:29
Θέση τεκμηρίου:
Δισκοθήκη Αρχείου Κουνάδη
Φυσική περιγραφή:
Δίσκος 12'' (30 εκατοστών)
Προέλευση:
Αρχείο Κουνάδη
Αναγνωριστικό:
Vi_68808_IChira
Άδεια χρήσης:
cc
Παραπομπή:
Αρχείο Κουνάδη, "Η χήρα", 2019, https://vmrebetiko.gr/item?id=4259
Στίχοι:
Χήρα να αλλάξεις όνομα, χήρα να μη σε λένε
γιατ’ έχεις τα ματάκια μου μέρα και νύχτα κλαίνε.

Για να συναναστρέφομαι καθημερνής μ' εσένα
μπερδεύτηκα στα δίκτυα σου κι αλίμονο σ' εμένα.

Αιτία αν δεν μου ‘δινες εγώ δεν σ’ αγαπούσα
ας μ’ άφηνες το δυστυχή, δίχως καημούς θα ζούσα.

Σύμφωνα με τον Παναγιώτη Κουνάδη (2010, 3: 33): «Η "Χήρα" είναι ένα από τα παλαιότερα σμυρναίικα που έχουν καταγραφεί και έχει περάσει αρκετές φορές στη δισκογραφία με αλλαγές στους στίχους και διαφορετική μελωδία.

Στην παρούσα εκτέλεση ο Λεωνίδας Σμυρνιός χρησιμοποιεί την μελωδία του "Μπουρνοβαλιού μανέ" πάνω στην οποία προσαρμόστηκαν οι στίχοι της "Χήρας".

Ο Λαίλιος Καρακάσης το καταγράφει στην μελέτη του "Λαϊκά τραγούδια και χοροί της Σμύρνης":

"Η "χήρα" που έκαψε καρδιές και περνά περήφανη και ασυγκίνητη από τον Φασουλά ενώ ακούει να βγαίνη από τα βάθη της ταβέρνας του Πολύδωρου το τραγουδιστό αναστέναγμα:

Χήρα, ναλλάξης όνομα, χήρα να μη σε λένε, αμάν!
Γιατ’ έκανες τα μάτια μου καθημερνώς να κλαίνε
Χήρα, ναλλάξης όνομα, να μη σε λένε χήρα,
γιατί κι εγώ γεννήθηκα στον κόσμο δίχως μοίρα!"

Όμως προκύπτει από την καταγραφή της μουσικής του τραγουδιού, με ευρωπαϊκή σημειογραφία, που παραθέτει ο Καρακάσης, έχει χρησιμοποιηθεί άλλη μελωδία.

Στην Αθήνα "Η χήρα" εμφανίζεται τουλάχιστον από το 1887 αφού καταγράφεται σε ρεπορτάζ της Νέας Εφημερίδας (16/7/1887). Μετά από δέκα χρόνια επανεμφανίζεται στην Εστία (26/1/1997), όπως μας πληροφορεί ο Θ. Χατζηπανταζής στο βιβλίο του "Της Ασιάτιδος μούσης ερασταί" (εκδόσεις Στιγμή, 1986, Αθήνα), το τραγούδι το λέει η αγνώστων λοιπών στοιχείων Καλλιόπη (αδήλωτος καταγωγής και προελεύσεως):

Χήρα να αλλάξεις τ’ όνομα, χήρα να μη σε λένε,
γιατ’ έκανες τα μάτια μου μέρα και νύχτα κλαίνε.

Κλαίγω και λέγω τ’ έγινε η τόση μας αγάπη,
σαν αστραπή ’στον ουρανό εβρόντηξε κι εχάθη.

Εγώ’ μαι τσ’ αστραπής παιδί και της βροντής εγγόνι,
σα θέλω καίγω και βροντώ, σα θέλω ρίχνω χιόνι.

Αυτά τα δυο τα ωραία σου ματάκια που τα ηύρες;
Και με αυτά με πλάνεψες και σκλάβα σου μ’ επήρες».

Ο «Μπουρνοβαλιός μανές» ή «Μανές Μπουρνοβαλιά» ηχογραφήθηκε αρκετές φορές, σε διάφορες παραλλαγές και με διαφορετικούς στίχους στην ελληνική ιστορική δισκογραφία. Ενδεικτικά:

«Βουρνοβαλίτικο», Πέτρος Ζουναράκης με αρμόνικα, μαντολίνο και κιθάρα, Κωνσταντινούπολη, Αύγουστος - Σεπτέμβριος 1906 (Zonophone 1589r X-102826 και Gramophone 14-12951). 
«Με την αδιαφορίαν σου», Αντ. Κανδρής, Αθήνα, 1908 (Ο Απόλλων 204 A-204).
«Βουρνοβαλιός μανές», Γ. Τσανάκας Εστουδιαντίνα Σμυρναϊκή, πιθανώς Θεσσαλονίκη, 1909 (Odeon XSC-67 54733).
«Μανέ Μπουρνοβαλιά», Λευτέρης (Μενεμενλής), Κωνσταντινούπολη, 10 Φεβρουαρίου 1911 (Favorite 4491t 1-55019).
«Μπουρνοβαλιό», Μαρίκα Παπαγκίκα και Κώστα Παπαγκίκας (τσίμπαλο), Μάρκος Σιφνιός (τσέλο), Αλέξης Ζούμπας (βιολί),  Νέα Υόρκη, Απρίλιος 1927 (Columbia W205568-3 – 56061-F και Columbia UK 11610).
– «Η χήρα», Λεωνίδας Σμυρνιός με βιολί, ούτι και σαντούρι, Νέα Υόρκη, 11 Απριλίου 1927 (Victor CVE 38450-2 – 68808-B), παρούσα ηχογράφηση.
«Και γιατί δεν μας το λες», Γιώργος Κατσαρός (Θεολογίτης), Κάμντεν, Νέα Υερσέη, 18 Μαΐου 1928 (Victor CVE 45055-2 7-59065-B, ανατυπώσεις: RCA Victor 38-3067-B και Orthophonic S-685-B).
«Μπουρνοβαλιά μανές», Κώστας Καρίπης – Λαϊκή Ορχήστρα, Αθήνα, 1928 (Odeon GO-589 GA-1268 / A 190131 b & ανατύπωση Columbia USA G-7057-F).
«Μανές Μπουρνοβαλιός», Αντώνης Νταλγκάς [Διαμαντίδης] – Ορχήστρα λαϊκή, Αθήνα, 1928 (His Master's Voice BF-1746 AO 223).
«Μπουρνοβαλιά», Βαγγέλης Σωφρονίου – Λαϊκή Ορχήστρα, Αθήνα, 1929 (Columbia UK 20669 18059).
«Μα γιατί δεν μας το λες», Γιώργος Νοδέος συνοδεία πιάνου-μπάντζου, Αθήνα, 1928 ή 1929 (Odeon Go 829-2 GA 1420 / A 190248 b).

Δημιουργός (Συνθέτης):
Στιχουργός:
Άγνωστος
Τραγουδιστές:
Σμυρνιός Λεωνίδας
Ορχήστρα-Εκτελεστές:
Βιολί, ούτι, σαντούρι
Χρονολογία ηχογράφησης:
11/4/1927
Τόπος ηχογράφησης:
Νέα Υόρκη
Γλώσσα/ες:
Ελληνικά
Εκδότης:
Victor
Αριθμός καταλόγου:
68808-B
Αριθμός μήτρας:
CVE 38450-2
Διάρκεια:
3:29
Θέση τεκμηρίου:
Δισκοθήκη Αρχείου Κουνάδη
Φυσική περιγραφή:
Δίσκος 12'' (30 εκατοστών)
Προέλευση:
Αρχείο Κουνάδη
Αναγνωριστικό:
Vi_68808_IChira
Άδεια χρήσης:
cc
Παραπομπή:
Αρχείο Κουνάδη, "Η χήρα", 2019, https://vmrebetiko.gr/item?id=4259
Στίχοι:
Χήρα να αλλάξεις όνομα, χήρα να μη σε λένε
γιατ’ έχεις τα ματάκια μου μέρα και νύχτα κλαίνε.

Για να συναναστρέφομαι καθημερνής μ' εσένα
μπερδεύτηκα στα δίκτυα σου κι αλίμονο σ' εμένα.

Αιτία αν δεν μου ‘δινες εγώ δεν σ’ αγαπούσα
ας μ’ άφηνες το δυστυχή, δίχως καημούς θα ζούσα.

Σχετικά τεκμήρια

Δείτε επίσης