Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.
Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλίας τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.
Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.
Η παρτιτούρα περιλαμβάνει τα τραγούδια «Δυο πράσινα μάτια» και «Σ' τα φίλησα τα χείλη σου», σε μουσική του Μίμη Κατριβάνου και στίχους του Κώστα Κιούση.
Στο μονόχρωμο εξώφυλλο, το οποίο κοσμεί λιθογραφία γυναικείου προσώπου του Κωστ. Παπ. [Κώστας Παπαδόπουλος], αναγράφονται οι τίτλοι των δύο τραγουδιών, οι δημιουργοί, ο εκδότης, ο σκιτσογράφος και ο αριθμός της έκδοσης (5η). Στο μονόχρωμο οπισθόφυλλο περιλαμβάνεται η παρτιτούρα του τραγουδιού «Σ' τα φίλησα τα χείλη σου» και αναγράφεται «Α. Βαρθαλίτης».
Πρόκειται για παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για τη φωνή).
Το τραγούδι «Δυο πράσινα μάτια» γνώρισε μεγάλη δημοφιλία, όπως φανερώνει και ο αριθμός των εκδόσεων της παρτιτούρας, και ηχογραφήθηκε τρεις φορές στην ελληνική ιστορική δισκογραφία:
– «Δυο πράσινα μάτια», Κάκια Μένδρη, Αθήνα, 1946 (Odeon Go 3630 – GA 7339/A 247232 a και επανέκδοση Decca Go 3630 – 31149 B)
– «Δυο πράσινα μάτια», Καίτη Παρίτση - Τόνης Μαρούδας, Αθήνα, 1946 (Columbia CG-2173-1 – DG 6605 και επανέκδοση Columbia USA CO 38243 – 7232-F) και Columbia Tουρκίας CG 2173 – DT 235)
– «Δυο πράσινα μάτια», Δανάη Στρατηγοπούλου, Αθήνα, 1946 (Standard F-9031-B)
Το τραγούδι διασκευάστηκε και ηχογραφήθηκε σε διάφορες γλώσσες και τόπους. Ενδεικτικά:
Αγγλικό ρεπερτόριο:
– "The story of Tina", Gerry Brereton, Λονδίνο, 1954 (Parlophone CE 15057-4A – R 3891)
– "The story of Tina", Ronnie Harris, Λονδίνο, Ιούλιος 1954 (Columbia CA 22920 – DB 3499)
– "The story of Tina", Victor Sylvester and his Ballroom Orchestra, Λονδίνο, 1954 (Columbia CA 22933 – F.B. 3717)
Αμερικανικό ρεπερτόριο:
– "The story of Tina", Charlie Applewhite, Νέα Υόρκη, 29 Ιουλίου 1954 (Decca W86621T5A – 29247)
– "The story of Tina", Al Martino, ΗΠΑ, 1954 (Capitol CAP.12920 – CL.14163)
Σουηδικό ρεπερτόριο:
– "Legenden om Tina (The story of Tina)", Lars Lönndahl – Jerry Högstedts orkester, Σουηδία, 1954 (Cupol 4820 -4885)
– "Legenden om Tina (The story of Tina)", Ingvar Bonze, Στοκχόλμη, 1954-1955 (Polydor 4854 – 60032 A)
Δανέζικο ρεπερτόριο:
– "Sagnet om Tina", Lørdagspigerne – Hans Peder Åse, Κοπεγχάγη, 1954 (Odeon Kpo 5150-1B – DK 1319)
– "Sagnet om Tina (The story of Tina)", Victor Cornelius – Teddy Petersen og hans orkester, Δανία, 1954 (Polyphon HDK 3792 – 51729)
Ολλανδικό ρεπερτόριο:
– "The story of Tina" στο medley "Picco Bello 14. Folge", Die Piccos, Γερμανία, 1955 (Electrola OFA 2102-1 – EG 8538)
Νορβηγικό ρεπερτόριο:
– "Historien om Tina", Inger Løvenberg – Robert Levins Orkester, Όσλο, 1952-1953 (His Master's Voise A.L. 3500 – ONA 1150)
Ιταλικό ρεπερτόριο:
– "Green eyes", Kramer and Wolmer [Gorni Kramer and Wolmer Beltrami], πιθανώς Λονδίνο, 1948 (Decca DR 11792-1 – F.8865)
Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Με την πάροδο των χρόνων, και όσο η δισκογραφική αγορά γίνεται πιο σύνθετη, χτίζονται εργοστάσια-παραρτήματα, σε όλες τις ηπείρους. Τα γραφεία αυτά τα αναλαμβάνουν τοπικοί παράγοντες, οι οποίοι χαράσσουν σταδιακά δικές τους πολιτικές: αυτοί γνωρίζουν καλύτερα τις αγορές τους. Η διαρκώς εξελισσόμενη δισκογραφική βιομηχανία δείχνει πως είναι κεντρομόλα: Οι αποφάσεις που λαμβάνονται ακολουθούν τις πολιτικές που υπαγορεύονται κεντρικά, από τις διοικήσεις των εταιρειών και των θυγατρικών τους. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία αλλά και οι παρτιτούρες έχουν ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.
Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλίας τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.
Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.
Η παρτιτούρα περιλαμβάνει τα τραγούδια «Δυο πράσινα μάτια» και «Σ' τα φίλησα τα χείλη σου», σε μουσική του Μίμη Κατριβάνου και στίχους του Κώστα Κιούση.
Στο μονόχρωμο εξώφυλλο, το οποίο κοσμεί λιθογραφία γυναικείου προσώπου του Κωστ. Παπ. [Κώστας Παπαδόπουλος], αναγράφονται οι τίτλοι των δύο τραγουδιών, οι δημιουργοί, ο εκδότης, ο σκιτσογράφος και ο αριθμός της έκδοσης (5η). Στο μονόχρωμο οπισθόφυλλο περιλαμβάνεται η παρτιτούρα του τραγουδιού «Σ' τα φίλησα τα χείλη σου» και αναγράφεται «Α. Βαρθαλίτης».
Πρόκειται για παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για τη φωνή).
Το τραγούδι «Δυο πράσινα μάτια» γνώρισε μεγάλη δημοφιλία, όπως φανερώνει και ο αριθμός των εκδόσεων της παρτιτούρας, και ηχογραφήθηκε τρεις φορές στην ελληνική ιστορική δισκογραφία:
– «Δυο πράσινα μάτια», Κάκια Μένδρη, Αθήνα, 1946 (Odeon Go 3630 – GA 7339/A 247232 a και επανέκδοση Decca Go 3630 – 31149 B)
– «Δυο πράσινα μάτια», Καίτη Παρίτση - Τόνης Μαρούδας, Αθήνα, 1946 (Columbia CG-2173-1 – DG 6605 και επανέκδοση Columbia USA CO 38243 – 7232-F) και Columbia Tουρκίας CG 2173 – DT 235)
– «Δυο πράσινα μάτια», Δανάη Στρατηγοπούλου, Αθήνα, 1946 (Standard F-9031-B)
Το τραγούδι διασκευάστηκε και ηχογραφήθηκε σε διάφορες γλώσσες και τόπους. Ενδεικτικά:
Αγγλικό ρεπερτόριο:
– "The story of Tina", Gerry Brereton, Λονδίνο, 1954 (Parlophone CE 15057-4A – R 3891)
– "The story of Tina", Ronnie Harris, Λονδίνο, Ιούλιος 1954 (Columbia CA 22920 – DB 3499)
– "The story of Tina", Victor Sylvester and his Ballroom Orchestra, Λονδίνο, 1954 (Columbia CA 22933 – F.B. 3717)
Αμερικανικό ρεπερτόριο:
– "The story of Tina", Charlie Applewhite, Νέα Υόρκη, 29 Ιουλίου 1954 (Decca W86621T5A – 29247)
– "The story of Tina", Al Martino, ΗΠΑ, 1954 (Capitol CAP.12920 – CL.14163)
Σουηδικό ρεπερτόριο:
– "Legenden om Tina (The story of Tina)", Lars Lönndahl – Jerry Högstedts orkester, Σουηδία, 1954 (Cupol 4820 -4885)
– "Legenden om Tina (The story of Tina)", Ingvar Bonze, Στοκχόλμη, 1954-1955 (Polydor 4854 – 60032 A)
Δανέζικο ρεπερτόριο:
– "Sagnet om Tina", Lørdagspigerne – Hans Peder Åse, Κοπεγχάγη, 1954 (Odeon Kpo 5150-1B – DK 1319)
– "Sagnet om Tina (The story of Tina)", Victor Cornelius – Teddy Petersen og hans orkester, Δανία, 1954 (Polyphon HDK 3792 – 51729)
Ολλανδικό ρεπερτόριο:
– "The story of Tina" στο medley "Picco Bello 14. Folge", Die Piccos, Γερμανία, 1955 (Electrola OFA 2102-1 – EG 8538)
Νορβηγικό ρεπερτόριο:
– "Historien om Tina", Inger Løvenberg – Robert Levins Orkester, Όσλο, 1952-1953 (His Master's Voise A.L. 3500 – ONA 1150)
Ιταλικό ρεπερτόριο:
– "Green eyes", Kramer and Wolmer [Gorni Kramer and Wolmer Beltrami], πιθανώς Λονδίνο, 1948 (Decca DR 11792-1 – F.8865)
Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Με την πάροδο των χρόνων, και όσο η δισκογραφική αγορά γίνεται πιο σύνθετη, χτίζονται εργοστάσια-παραρτήματα, σε όλες τις ηπείρους. Τα γραφεία αυτά τα αναλαμβάνουν τοπικοί παράγοντες, οι οποίοι χαράσσουν σταδιακά δικές τους πολιτικές: αυτοί γνωρίζουν καλύτερα τις αγορές τους. Η διαρκώς εξελισσόμενη δισκογραφική βιομηχανία δείχνει πως είναι κεντρομόλα: Οι αποφάσεις που λαμβάνονται ακολουθούν τις πολιτικές που υπαγορεύονται κεντρικά, από τις διοικήσεις των εταιρειών και των θυγατρικών τους. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία αλλά και οι παρτιτούρες έχουν ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
