Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Η Γερμανία, στη σημερινή της μορφή, αποτελεί ένα από τα πλέον νεοϊδρυθέντα κράτη, τα οποία προέκυψαν μετά τους δύο μεγάλους πολέμους που άλλαξαν τα παγκόσμια δεδομένα. Υπήρξε, δε, μακράν η χώρα με το εντονότερο κύμα φιλελληνισμού την περίοδο της ελληνικής επανάστασης. Δεν είναι τυχαίο πως ο πρώτος βασιλιάς του νεοσύστατου Βασιλείου της Ελλάδας ήταν ο Βαυαρός πρίγκηπας Όθωνας. Οι σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ των δύο περιοχών, από την περίοδο ακόμη της Γερμανικής Συνομοσπονδίας, η οποία αντικατέστησε το 1815 την πρώην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, υπήρξαν στενότατες. Γερμανοτραφείς Έλληνες κατέλαβαν πόστα-κλειδιά στην Αθήνα και έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην πολιτική που χάραξε το κράτος, τόσο στα πολιτιστικά ζητήματα όσο και πιο συγκεκριμένα σε αυτά της μουσικής. Προσωπικότητες όπως ο Γεώργιος Νάζος, διευθυντής του Ωδείου Αθηνών από το 1891, και ο Μανώλης Καλομοίρης καθόρισαν τη στάση της ελληνικής διανόησης, αλλά και της κοινής γνώμης, απέναντι σε φλέγοντα θέματα της εποχής, όπως το μουσικό ζήτημα, η εθνική σχολή, η εκκλησιαστική μουσική, οι αστικές λαϊκές πραγματικότητες. Όσον αφορά τις τελευταίες, αξίζει να σημειωθούν ορισμένες οντότητες οι οποίες διαπέρασαν τα γερμανικά σύνορα και επηρέασαν άλλους τόπους, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα: η γερμανική οπερέτα και το γερμανικό καμπαρέ, με σημείο αναφοράς το Βερολίνο, όπου δραστηριοποιούνται αμέτρητοι συνθέτες μεταξύ των οποίων και ο Όσκαρ Στράους. Το περίφημο “Buntes Theater”, ή “Überbrettl”, που ξεκινάει τη λειτουργία του από το 1901, ακολουθώντας το μοντέλο του Chat Noir του Παρισιού, είναι το επίκεντρο δημιουργίας της πόλης. Εκεί αναπτύσσεται και από εκεί εξάγεται ένα ιδιαίτερο είδος τραγουδιού. Μέχρι το 1926, το Βερολίνο φιλοξενεί μια τζαζ κοινότητα που αριθμεί 500 μέλη και προσφέρει το περιβάλλον για τη μίξη ποικίλων στοιχείων που καταφθάνουν σε αυτό ακόμη και από την Αμερική, όπως για παράδειγμα το φοξ τροτ. Σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις σε αμέτρητους τόπους, γλώσσες και αισθητικά πλαίσια. Ούτως ή άλλως, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του.
Η εν λόγω ηχογράφηση αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του τραγουδιού "Electric girl" σε μουσική του Otto Helmburgh-Holmes, γερμανικούς στίχους του Kurt Schwabach και αγγλικούς στίχους των Harry Bache Smith και Francis Wheeler.
Τα μόνα στοιχεία που εντοπίστηκαν για τον συνθέτη Otto Helmburgh-Holmes είναι μία ανεπιβεβαίωτη ημερομηνία θανάτου, 1926, καθώς και παρτιτούρες έργων του (βλ. εδώ και εδώ) που κυκλοφόρησαν μεταξύ 1918-1930.
Η γερμανική παρτιτούρα για πιάνο ή/και ορχήστρα, καθώς και για πιάνο ή/και ορχήστρα και φωνή εκδόθηκε το 1922 στο Βερολίνο από τον οίκο Befa-Verlag. Την ίδια χρονιά εκδόθηκε στο Παρίσι από τον Max Eschig & Cie η γαλλική παρτιτούρα με τον τίτλο "Mad'moiselle" και το 1923, κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη από τους Waterson, Berlin & Snyder Co η αμερικανική παρτιτούρα για πιάνο και φωνή. Πολωνική παρτιτούρα με τίτλο "Dziewczę me, niepunktualność twa..." κυκλοφόρησε στη Βαρσοβία από τον L. Idzikowski, ρωσική παρτιτούρα με τίτλο "Ėlektro-Miss" στο Λένινγκραντ από τον Leon Valiashchik ενώ εκδόθηκε και στο Μπουένος Άιρες από τον Breyer Hermanos.
Όπως προκύπτει από τις παραπάνω εκδόσεις, το τραγούδι γνώρισε διεθνή επιτυχία και ηχογραφήθηκε αρκετές φορές στη δισκογραφία των 78 στροφών, είτε σε ορχηστρική μορφή είτε σε μορφή τραγουδιού. Ενδεικτικά:
- Beka-Blas-Orchester, Βερολίνο, 2 Δεκεμβρίου 1922 (Beka 31950 - 31950)
- Lilian Bryant, Λονδίνο, Μάρτιος 1923 (Columbia 68991 - D 567)
- Leo Reisman Orchestra, Νέα Υόρκη, 22 Ιουλίου 1923 (Columbia 81141 - A3960)
- Ernst Borgstrøm, πιθανόν Βερολίνο, 1923 (Nordisk Polyphon Aktieselskab S 49530 - 2018 ar)
- "Электрик", Ορχήστρα, Μόσχα, 1925 (Muzpred NKP 0x 228 - 0x 228)
- Dajos Bela Orchestra, Βερολίνο, 13 Σεπτεμβρίου 1927 (Parlophone Germany 2-20335 - P 9169-I και Parlophone Australia 20335 - 4009)
- "La ragazza electrica", Orchestra Di Piramo, Μιλάνο, 1928 (La Fonotecnica)
Η ελληνική παρτιτούρα με στίχους του Γρηγόρη Κωνσταντινίδη κυκλοφόρησε στην Αθήνα από τους Γαϊτάνο - Κωνσταντινίδη - Σταρρ.
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα συλλεχθέντα στοιχεία στην ελληνική ιστορική δισκογραφία το τραγούδι ηχογραφήθηκε και από τη Μαρίκα Παπαγκίκα.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Η Γερμανία, στη σημερινή της μορφή, αποτελεί ένα από τα πλέον νεοϊδρυθέντα κράτη, τα οποία προέκυψαν μετά τους δύο μεγάλους πολέμους που άλλαξαν τα παγκόσμια δεδομένα. Υπήρξε, δε, μακράν η χώρα με το εντονότερο κύμα φιλελληνισμού την περίοδο της ελληνικής επανάστασης. Δεν είναι τυχαίο πως ο πρώτος βασιλιάς του νεοσύστατου Βασιλείου της Ελλάδας ήταν ο Βαυαρός πρίγκηπας Όθωνας. Οι σχέσεις που αναπτύχθηκαν μεταξύ των δύο περιοχών, από την περίοδο ακόμη της Γερμανικής Συνομοσπονδίας, η οποία αντικατέστησε το 1815 την πρώην Αγία Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, υπήρξαν στενότατες. Γερμανοτραφείς Έλληνες κατέλαβαν πόστα-κλειδιά στην Αθήνα και έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στην πολιτική που χάραξε το κράτος, τόσο στα πολιτιστικά ζητήματα όσο και πιο συγκεκριμένα σε αυτά της μουσικής. Προσωπικότητες όπως ο Γεώργιος Νάζος, διευθυντής του Ωδείου Αθηνών από το 1891, και ο Μανώλης Καλομοίρης καθόρισαν τη στάση της ελληνικής διανόησης, αλλά και της κοινής γνώμης, απέναντι σε φλέγοντα θέματα της εποχής, όπως το μουσικό ζήτημα, η εθνική σχολή, η εκκλησιαστική μουσική, οι αστικές λαϊκές πραγματικότητες. Όσον αφορά τις τελευταίες, αξίζει να σημειωθούν ορισμένες οντότητες οι οποίες διαπέρασαν τα γερμανικά σύνορα και επηρέασαν άλλους τόπους, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα: η γερμανική οπερέτα και το γερμανικό καμπαρέ, με σημείο αναφοράς το Βερολίνο, όπου δραστηριοποιούνται αμέτρητοι συνθέτες μεταξύ των οποίων και ο Όσκαρ Στράους. Το περίφημο “Buntes Theater”, ή “Überbrettl”, που ξεκινάει τη λειτουργία του από το 1901, ακολουθώντας το μοντέλο του Chat Noir του Παρισιού, είναι το επίκεντρο δημιουργίας της πόλης. Εκεί αναπτύσσεται και από εκεί εξάγεται ένα ιδιαίτερο είδος τραγουδιού. Μέχρι το 1926, το Βερολίνο φιλοξενεί μια τζαζ κοινότητα που αριθμεί 500 μέλη και προσφέρει το περιβάλλον για τη μίξη ποικίλων στοιχείων που καταφθάνουν σε αυτό ακόμη και από την Αμερική, όπως για παράδειγμα το φοξ τροτ. Σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις σε αμέτρητους τόπους, γλώσσες και αισθητικά πλαίσια. Ούτως ή άλλως, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του.
Η εν λόγω ηχογράφηση αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του τραγουδιού "Electric girl" σε μουσική του Otto Helmburgh-Holmes, γερμανικούς στίχους του Kurt Schwabach και αγγλικούς στίχους των Harry Bache Smith και Francis Wheeler.
Τα μόνα στοιχεία που εντοπίστηκαν για τον συνθέτη Otto Helmburgh-Holmes είναι μία ανεπιβεβαίωτη ημερομηνία θανάτου, 1926, καθώς και παρτιτούρες έργων του (βλ. εδώ και εδώ) που κυκλοφόρησαν μεταξύ 1918-1930.
Η γερμανική παρτιτούρα για πιάνο ή/και ορχήστρα, καθώς και για πιάνο ή/και ορχήστρα και φωνή εκδόθηκε το 1922 στο Βερολίνο από τον οίκο Befa-Verlag. Την ίδια χρονιά εκδόθηκε στο Παρίσι από τον Max Eschig & Cie η γαλλική παρτιτούρα με τον τίτλο "Mad'moiselle" και το 1923, κυκλοφόρησε στη Νέα Υόρκη από τους Waterson, Berlin & Snyder Co η αμερικανική παρτιτούρα για πιάνο και φωνή. Πολωνική παρτιτούρα με τίτλο "Dziewczę me, niepunktualność twa..." κυκλοφόρησε στη Βαρσοβία από τον L. Idzikowski, ρωσική παρτιτούρα με τίτλο "Ėlektro-Miss" στο Λένινγκραντ από τον Leon Valiashchik ενώ εκδόθηκε και στο Μπουένος Άιρες από τον Breyer Hermanos.
Όπως προκύπτει από τις παραπάνω εκδόσεις, το τραγούδι γνώρισε διεθνή επιτυχία και ηχογραφήθηκε αρκετές φορές στη δισκογραφία των 78 στροφών, είτε σε ορχηστρική μορφή είτε σε μορφή τραγουδιού. Ενδεικτικά:
- Beka-Blas-Orchester, Βερολίνο, 2 Δεκεμβρίου 1922 (Beka 31950 - 31950)
- Lilian Bryant, Λονδίνο, Μάρτιος 1923 (Columbia 68991 - D 567)
- Leo Reisman Orchestra, Νέα Υόρκη, 22 Ιουλίου 1923 (Columbia 81141 - A3960)
- Ernst Borgstrøm, πιθανόν Βερολίνο, 1923 (Nordisk Polyphon Aktieselskab S 49530 - 2018 ar)
- "Электрик", Ορχήστρα, Μόσχα, 1925 (Muzpred NKP 0x 228 - 0x 228)
- Dajos Bela Orchestra, Βερολίνο, 13 Σεπτεμβρίου 1927 (Parlophone Germany 2-20335 - P 9169-I και Parlophone Australia 20335 - 4009)
- "La ragazza electrica", Orchestra Di Piramo, Μιλάνο, 1928 (La Fonotecnica)
Η ελληνική παρτιτούρα με στίχους του Γρηγόρη Κωνσταντινίδη κυκλοφόρησε στην Αθήνα από τους Γαϊτάνο - Κωνσταντινίδη - Σταρρ.
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα συλλεχθέντα στοιχεία στην ελληνική ιστορική δισκογραφία το τραγούδι ηχογραφήθηκε και από τη Μαρίκα Παπαγκίκα.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ