Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και η παρούσα ηχογράφηση.

Ξεκινώντας από το ελληνόφωνο ρεπερτόριο, ο σκοπός ηχογραφήθηκε και από την Αγγελική Καραγιάννη στη Νέα Υόρκη στις 10 Οκτωβρίου του 1928 με τον τίτλο «Κατινάκι» (OKeh W 500023 - 82514). Σύμφωνα με τον Catalogue of Copyright Entries, New Series. Part 3: Musical Compositions 1929: Vol 12, no 3., σελ. 307 και το DAHR, οι στίχοι αυτού του τραγουδιού ανήκουν στον Νικήτα Τσοπανάκη και η διασκευή της μουσικής στον Μάρκο Σιφνιό.

Ο σκοπός εντοπίζεται και στο τουρκόφωνο ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, μεταξύ 1923-1926 η ελληνικής καταγωγής τραγουδίστρια Deniz Kızı Eftalya (βλ. εδώ), ηχογραφεί στο Παρίσι το “Mahour: Ben Çiftliğe” (Pathé 11.553 – 7G.200). Πιθανότατα την ίδια δεκαετία ο Aksaraylı Hafız Yaşar Bey ηχογραφεί και εκείνος τον σκοπό με τον τίτλο “Ben Tchiftligue Indim” (Pathé 11155).

Σημειώνουμε ότι στους τουρκικούς δισκογραφικούς καταλόγους έχουν εντοπιστεί και άλλες ηχογραφήσεις, οι οποίες πιθανόν να σχετίζονται με το εν λόγω τραγούδι. Για καμία, όμως, δεν έχει βρεθεί μέχρι στιγμής ηχητικό υλικό. Ενδεικτικά:

– “Ben Çiftliğe İndim Gittim”, Hafız Hafız Yaşar [Okur] (Orfeon 10285)
– “Ben Çiftliğe”, Hafız Âşir Efendi (Orfeon 13378)

Όσον αφορά τη νεότερη δισκογραφία, το 1970 ο σκοπός με τον τίτλο “Katinam”, τραγουδισμένος από μια πλειάδα Τούρκων καλλιτεχνών σε μουσική διεύθυνση της Radife Erten, θα συμπεριληφθεί στο LP “Istanbul'dan sesler” (Aras L.P. 21017). Το 1976 με τον τίτλο “Katina” θα το τραγουδήσει η Nurhan Damcıoğlu (Κωνσταντινούπολη, LP “Kantolar”, Balet LBA 195)  και το 1979 ο Huysuz Virjin (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Seyfi Dursunoğlu) ως “Katina” (Κωνσταντινούπολη, ”Huysuz Virjin 1”, Grafson LP 7001).

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης