Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.
Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλία τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.
Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.
Η εν λόγω παρτιτούρα περιλαμβάνεται στη συλλογή "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient" (Τριάντα λαϊκές μελωδίες της Ελλάδας και της Ανατολής), η οποία περιέχει τραγούδια που συνέλεξε και εναρμόνισε ο Γάλλος συνθέτης Louis-Albert Bourgault-Ducoudray κατά τη διάρκεια του ερευνητικού ταξιδιού που πραγματοποίησε στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία το 1875 (βλέπε αναλυτικά το εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο του Γιώργου Κοκκώνη, 2017d: 13-47). Στο ασπρόμαυρο εξώφυλλο αναγράφεται, επίσης, "traduction italienne en vers adaptée à la musique et traduction française en prose de M. A. de Lauzières" (έμμετρη μετάφραση στην ιταλική γλώσσα προσαρμοσμένη στη μουσική και μετάφραση σε πεζό λόγο στη γαλλική γλώσσα από τον M. A. de Lauzières), ο αριθμός της έκδοσης και ο εκδότης. Η έκδοση περιέχει εισαγωγικό κείμενο (σελ. 11-24) για τους τρόπους της ανατολικής μουσικής.
Το τραγούδι περιλαμβάνεται στις σελίδες 13-15, φέρει τον αριθμό 5 και είναι άτιτλο. Κάτω από την αρίθμηση αναγράφεται "Mme Laffon - Smyrne". Η Madame Laffon ήταν η δεύτερη σύζυγος του Γάλλου διπλωμάτη Gustave Laffon, διερμηνέα στο Γαλλικό Προξενείο της Σμύρνης. Πρόκειται για την Ada Bargigli, Ιταλίδα γεννημένη στη Λάρνακα, και βασική πηγή πληροφόρησης και μουσικού υλικού του Bourgault-Ducoudray, αφού τα 21 από τα 30 τραγούδια της συλλογής καταγράφονται στη Σμύρνη σε δική της ερμηνεία.
Το μουσικό κείμενο της πρώτης στροφής του τραγουδιού περιλαμβάνεται σε παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για τη φωνή) και τα άλλα κουπλέ σε ένα πεντράγραμμο για φωνή. Στο τέλος του μουσικού κειμένου (σελ. 15) ακολουθούν σημειώσεις και σχόλια του Bourgault-Ducoudray.
Το τραγούδι περιλαμβάνεται στο CD "Mελωδίες της ανατολής, Τραγούδια της Σμύρνης (19ος αιώνας)" («Κλάψετε μάτια κλάψετε», Αρχείο Ελληνικής Μουσικής FM800), το οποίο περιέχει 20 από τις μελωδίες που συνέλεξε ο Bourgault-Ducoudray, με διαφορετική αρμονική - ρυθμική συνοδεία και ενορχήστρωση. Το τραγουδά η Ειρήνη Δερέμπεη.
Μεταξύ 1881-1884 ο Ρώσος συνθέτης Alexander Glazunov (Αγία Πετρούπολη, 29 Ιουλίου (10 Αυγούστου) 1865 – Παρίσι, 21 Μαρτίου 1936) ολοκληρώνει δύο έργα για συμφωνική ορχήστρα βασισμένα σε ελληνικές μελωδίες. Πρόκειται για την "Overture No. 1 on Three Greek Themes, Op. 3" (βλ. εδώ, εδώ και εδώ), η οποία πιθανόν ολοκληρώθηκε το 1881 ή το 1882 και είναι αφιερωμένη στον Bourgault-Ducoudray, και την "Overture No. 2 on Greek Themes, Op. 6", σύνθεση που έγραψε πιθανόν το 1883-1884 και αφιέρωσε στον Ρώσο συνθέτη Mily Balakirev. Τα μουσικά θέματα από τα οποία αντλεί υλικό ο Glazunov, και για τις δύο ουβερτούρες, προέρχονται από τη συλλογή "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient". Στην "Overture No. 2 on Greek Themes, Op. 6" ο συνθέτης επεξεργάζεται μελωδικές φράσεις από τρία τραγούδια, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνεται και το τραγούδι της παρτιτούρας που εξετάζουμε. Συγκεκριμένα πρόκειται, κατά τη σειρά εμφάνισής τους στο έργο, για την παρούσα υπ' αριθμόν 5 καταγραφή, την υπ' αριθμόν 7 (βλ. εδώ) και την υπ' αριθμόν 24 (βλ. εδώ).
Ο σκοπός χρησιμοποιήθηκε και από τον Μαλτέζο συνθέτη Charles Camilleri (Ħamrun, Μάλτα, 7 Σεπτεμβρίου 1931 – Naxxar, Μάλτα, 3 Ιανουαρίου, 2009) 80 περίπου χρόνια αργότερα. Τη δεκαετία του 1950, πιθανόν προς τα τέλη, γράφει το έργο του "Four Greek Songs" για κλαρινέτο και κουαρτέτο εγχόρδων (ή πιάνο). Στο τρίτο από τα τέσσερα τραγούδια του έργου, το Andante piacevole, επεξεργάζεται τη μελωδία του παρόντος τραγουδιού.
Tags: Δημοτικό τραγούδι
Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.
Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλία τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.
Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.
Η εν λόγω παρτιτούρα περιλαμβάνεται στη συλλογή "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient" (Τριάντα λαϊκές μελωδίες της Ελλάδας και της Ανατολής), η οποία περιέχει τραγούδια που συνέλεξε και εναρμόνισε ο Γάλλος συνθέτης Louis-Albert Bourgault-Ducoudray κατά τη διάρκεια του ερευνητικού ταξιδιού που πραγματοποίησε στην Ελλάδα και τη Μικρά Ασία το 1875 (βλέπε αναλυτικά το εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενο του Γιώργου Κοκκώνη, 2017d: 13-47). Στο ασπρόμαυρο εξώφυλλο αναγράφεται, επίσης, "traduction italienne en vers adaptée à la musique et traduction française en prose de M. A. de Lauzières" (έμμετρη μετάφραση στην ιταλική γλώσσα προσαρμοσμένη στη μουσική και μετάφραση σε πεζό λόγο στη γαλλική γλώσσα από τον M. A. de Lauzières), ο αριθμός της έκδοσης και ο εκδότης. Η έκδοση περιέχει εισαγωγικό κείμενο (σελ. 11-24) για τους τρόπους της ανατολικής μουσικής.
Το τραγούδι περιλαμβάνεται στις σελίδες 13-15, φέρει τον αριθμό 5 και είναι άτιτλο. Κάτω από την αρίθμηση αναγράφεται "Mme Laffon - Smyrne". Η Madame Laffon ήταν η δεύτερη σύζυγος του Γάλλου διπλωμάτη Gustave Laffon, διερμηνέα στο Γαλλικό Προξενείο της Σμύρνης. Πρόκειται για την Ada Bargigli, Ιταλίδα γεννημένη στη Λάρνακα, και βασική πηγή πληροφόρησης και μουσικού υλικού του Bourgault-Ducoudray, αφού τα 21 από τα 30 τραγούδια της συλλογής καταγράφονται στη Σμύρνη σε δική της ερμηνεία.
Το μουσικό κείμενο της πρώτης στροφής του τραγουδιού περιλαμβάνεται σε παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για τη φωνή) και τα άλλα κουπλέ σε ένα πεντράγραμμο για φωνή. Στο τέλος του μουσικού κειμένου (σελ. 15) ακολουθούν σημειώσεις και σχόλια του Bourgault-Ducoudray.
Το τραγούδι περιλαμβάνεται στο CD "Mελωδίες της ανατολής, Τραγούδια της Σμύρνης (19ος αιώνας)" («Κλάψετε μάτια κλάψετε», Αρχείο Ελληνικής Μουσικής FM800), το οποίο περιέχει 20 από τις μελωδίες που συνέλεξε ο Bourgault-Ducoudray, με διαφορετική αρμονική - ρυθμική συνοδεία και ενορχήστρωση. Το τραγουδά η Ειρήνη Δερέμπεη.
Μεταξύ 1881-1884 ο Ρώσος συνθέτης Alexander Glazunov (Αγία Πετρούπολη, 29 Ιουλίου (10 Αυγούστου) 1865 – Παρίσι, 21 Μαρτίου 1936) ολοκληρώνει δύο έργα για συμφωνική ορχήστρα βασισμένα σε ελληνικές μελωδίες. Πρόκειται για την "Overture No. 1 on Three Greek Themes, Op. 3" (βλ. εδώ, εδώ και εδώ), η οποία πιθανόν ολοκληρώθηκε το 1881 ή το 1882 και είναι αφιερωμένη στον Bourgault-Ducoudray, και την "Overture No. 2 on Greek Themes, Op. 6", σύνθεση που έγραψε πιθανόν το 1883-1884 και αφιέρωσε στον Ρώσο συνθέτη Mily Balakirev. Τα μουσικά θέματα από τα οποία αντλεί υλικό ο Glazunov, και για τις δύο ουβερτούρες, προέρχονται από τη συλλογή "Trente mélodies populaires de Grèce et d'Orient". Στην "Overture No. 2 on Greek Themes, Op. 6" ο συνθέτης επεξεργάζεται μελωδικές φράσεις από τρία τραγούδια, ανάμεσα στα οποία περιλαμβάνεται και το τραγούδι της παρτιτούρας που εξετάζουμε. Συγκεκριμένα πρόκειται, κατά τη σειρά εμφάνισής τους στο έργο, για την παρούσα υπ' αριθμόν 5 καταγραφή, την υπ' αριθμόν 7 (βλ. εδώ) και την υπ' αριθμόν 24 (βλ. εδώ).
Ο σκοπός χρησιμοποιήθηκε και από τον Μαλτέζο συνθέτη Charles Camilleri (Ħamrun, Μάλτα, 7 Σεπτεμβρίου 1931 – Naxxar, Μάλτα, 3 Ιανουαρίου, 2009) 80 περίπου χρόνια αργότερα. Τη δεκαετία του 1950, πιθανόν προς τα τέλη, γράφει το έργο του "Four Greek Songs" για κλαρινέτο και κουαρτέτο εγχόρδων (ή πιάνο). Στο τρίτο από τα τέσσερα τραγούδια του έργου, το Andante piacevole, επεξεργάζεται τη μελωδία του παρόντος τραγουδιού.
Tags: Δημοτικό τραγούδι
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ