Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και αυτή η ηχογράφηση.
Στο τουρκόφωνο ρεπερτόριο, το τραγούδι εμφανίζεται στη δισκογραφία από την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα και ηχογραφείται πολλές φορές τις επόμενες δεκαετίες. Ενδεικτικά:
- "Koniala avec clarinette", Haffouz Aschir Effendi [Hafız Aşir Efendi], Κωνσταντινούπολη, 1908-1909 (Odeon CX 1924 - 54574)
- “Koniali”, İbrahim Effendi, Κωνσταντινούπολη, 26 Φεβρουαρίου 1909 (Gramophone 12267b – 6-12230 & επανέκδοση Victor 63064-A)
- "Conialy Cantosou", Kemani Minas Efendi, Νέα Υόρκη, Νοέμβριος 1917 (Columbia 58757-1 - E3745)
- "Konyali Hani Benim Elli Dirhem Pastirmam", Louis Matalon, Νέα Υόρκη, τέλη της δεκαετίας του 1940 (Balkan 4008-A)
- "Konyalım", Zehra Bilir, Κωνσταντινούπολη, δεκαετία του 1950 (Sahibinin Sesi OTB 1772 - AX 2332)
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, στην ελληνική ιστορική δισκογραφία ο σκοπός ηχογραφήθηκε δύο φορές με ισάριθμους διαφορετικούς τίτλους:
- Το 1933 στην Αθήνα από τη Ρόζα Εσκενάζυ με τον τίτλο «Κόνιαλης» (Parlophon 101369 - B-21707-II, παρούσα ηχογράφηση). Σύμφωνα με την ετικέτα του δίσκου το τραγούδι αποδίδεται στον Γιάννη Δραγάτση ή Ογδοντάκη.
- Με τον τίτλο «Χάνι μπένιμ ελι ντιρέμ παστιρμά» ηχογραφήθηκε στην Αθήνα στις 2 Ιουνίου 1960 στα τουρκικά από τον Στέλιο Καζαντζίδη (Columbia CG-4196 - DG-7590).
Σημειώνεται, επίσης, πως κάποιος μπορεί να βρει τον εν λόγω σκοπό και στο Κυπριακό ρεπερτόριο, με τον τίτλο «Η βράκα» (σαρανταδκυό πήχες παννίν, για παράδειγμα εδώ).
Τέλος, συναντάμε έναν ακόμη σκοπό στο τουρκικό ρεπερτόριο με τον ίδιο τίτλο:
- "Konyali", Hafız Burhan Sesyılmaz, Κωνσταντινούπολη, 1931 (Columbia WT 2726 - GG 1013 & 18646)
Ο σκοπός αυτός επικοινωνεί με το τραγούδι «Σούλα», που ηχογράφησε η Μαρίκα Νίνου το 1949 για τη His Master's Voice (HMV OGA 1479-1 - AO 2868). Στην ετικέτα του δίσκου ως δημιουργοί αναφέρονται οι Δ. Χατζηθεολόγου - Κ. Σωτηριάδης.
Περισσότερα για τον «Κόνιαλη», τον προερχόμενο δηλαδή από το Ικόνιο (τουρκ: Konya), βλέπε στον ιστότοπο http://www.dance-pandect.gr.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και αυτή η ηχογράφηση.
Στο τουρκόφωνο ρεπερτόριο, το τραγούδι εμφανίζεται στη δισκογραφία από την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα και ηχογραφείται πολλές φορές τις επόμενες δεκαετίες. Ενδεικτικά:
- "Koniala avec clarinette", Haffouz Aschir Effendi [Hafız Aşir Efendi], Κωνσταντινούπολη, 1908-1909 (Odeon CX 1924 - 54574)
- “Koniali”, İbrahim Effendi, Κωνσταντινούπολη, 26 Φεβρουαρίου 1909 (Gramophone 12267b – 6-12230 & επανέκδοση Victor 63064-A)
- "Conialy Cantosou", Kemani Minas Efendi, Νέα Υόρκη, Νοέμβριος 1917 (Columbia 58757-1 - E3745)
- "Konyali Hani Benim Elli Dirhem Pastirmam", Louis Matalon, Νέα Υόρκη, τέλη της δεκαετίας του 1940 (Balkan 4008-A)
- "Konyalım", Zehra Bilir, Κωνσταντινούπολη, δεκαετία του 1950 (Sahibinin Sesi OTB 1772 - AX 2332)
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, στην ελληνική ιστορική δισκογραφία ο σκοπός ηχογραφήθηκε δύο φορές με ισάριθμους διαφορετικούς τίτλους:
- Το 1933 στην Αθήνα από τη Ρόζα Εσκενάζυ με τον τίτλο «Κόνιαλης» (Parlophon 101369 - B-21707-II, παρούσα ηχογράφηση). Σύμφωνα με την ετικέτα του δίσκου το τραγούδι αποδίδεται στον Γιάννη Δραγάτση ή Ογδοντάκη.
- Με τον τίτλο «Χάνι μπένιμ ελι ντιρέμ παστιρμά» ηχογραφήθηκε στην Αθήνα στις 2 Ιουνίου 1960 στα τουρκικά από τον Στέλιο Καζαντζίδη (Columbia CG-4196 - DG-7590).
Σημειώνεται, επίσης, πως κάποιος μπορεί να βρει τον εν λόγω σκοπό και στο Κυπριακό ρεπερτόριο, με τον τίτλο «Η βράκα» (σαρανταδκυό πήχες παννίν, για παράδειγμα εδώ).
Τέλος, συναντάμε έναν ακόμη σκοπό στο τουρκικό ρεπερτόριο με τον ίδιο τίτλο:
- "Konyali", Hafız Burhan Sesyılmaz, Κωνσταντινούπολη, 1931 (Columbia WT 2726 - GG 1013 & 18646)
Ο σκοπός αυτός επικοινωνεί με το τραγούδι «Σούλα», που ηχογράφησε η Μαρίκα Νίνου το 1949 για τη His Master's Voice (HMV OGA 1479-1 - AO 2868). Στην ετικέτα του δίσκου ως δημιουργοί αναφέρονται οι Δ. Χατζηθεολόγου - Κ. Σωτηριάδης.
Περισσότερα για τον «Κόνιαλη», τον προερχόμενο δηλαδή από το Ικόνιο (τουρκ: Konya), βλέπε στον ιστότοπο http://www.dance-pandect.gr.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
