Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Το tango αποτελεί ένα από τα βασικά μουσικά στοιχεία της εθνικής ταυτότητας της μοντέρνας Αργεντινής. Γεννιέται στο περιθωριοποιημένο περιβάλλον του λιμανιού του Μπουένος Άιρες, αλλά σύντομα κατακτά την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όπου το μεταφέρουν περιοδεύοντες Αργεντίνοι μουσικοί και χορευτές κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Η αποδοχή του από τις ανώτερες και μεσαίες τάξεις οφείλεται στον μετασχηματισμό του από μια πολυπολιτισμική μουσική έκφραση του υποκόσμου, σε μια μουσικοχορευτική για τους λευκούς, και στην θεματολογική του κάθαρση από τις απροκάλυπτα αισθησιακές του καταβολές. Οι πρωτογενώς περιθωριακοί τύποι και η προκλητική τους οριακότητα αντικαθίσταται από γραφικούς χαρακτήρες που εμφορούνται από ασίγαστα, πλην όμως στιλιζαρισμένα ερωτικά πάθη. Προκύπτει έτσι ένα «τιθασευμένο» μουσικό είδος που ανακαλεί μια ρομαντική Αργεντινή. Το ταγκό κατακλύζει τα παρισινά καμπαρέ, και η αρχικά στοχευμένη δημοφιλία του σύντομα εξελίσσεται σε πλατιά απήχηση. Δισκογραφικές εταιρείες, συνθέτες και ορχήστρες το διαχειρίζονται ως αναπόσπαστο στοιχείο της δραστηριότητάς τους. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του 1930 η Ελλάδα ενδίδει στην «ταγκομανία». Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου το ταγκό έχει κεντρική θέση στο ρεπερτόριο του ελαφρού τραγουδιού και εμπλουτίζει τους δισκογραφικούς καταλόγους με εκατοντάδες πρωτότυπες συνθέσεις, που συμπληρώνουν τις συστηματικές διασκευές δημοφιλών κομματιών, ευρωπαϊκής κυρίως προέλευσης, που ντύνονται με ελληνικούς στίχους.
Η παρούσα ηχογράφηση περιλαμβάνει διασκευή με ελληνικούς στίχους του Πωλ Μενεστρέλ (Γιάννης Χιδίρογλου) του "Jalousie" Tango Tzigane. Πρόκειται για ορχηστρικό κομμάτι που συνέθεσε ο Δανός συνθέτης και βιολιστής Jacob Thune Hansen Gade (Vejle, Δανία, 29 Νοεμβρίου 1879 – Thorøhuse, Assens, Fyn, Δανία, 20 Φεβρουαρίου 1963) για τις ανάγκες μουσικής συνοδείας της βουβής αμερικανικής κινηματογραφικής ταινίας "Don Q, Son of Zorro" (1925), σε σκηνοθεσία Donald Crisp, με πρωταγωνιστές τους Douglas Fairbanks και Mary Astor. Παρουσιάστηκε από 24μελή ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του συνθέτη στην πρεμιέρα της προβολής ταινίας στη Δανία, στις 14 Σεπτεμβρίου 1925 στο Paladsteatret της Κοπεγχάγης. Το εναρκτήριο μέρος του βιολιού εκτελέστηκε από τον ίδιο τον Gade (βλ. εδώ). To 1926 προστέθηκαν αγγλικοί στίχοι από την Αγγλίδα ποιήτρια Winifred May (βλ. εδώ) και το 1931 από την Αμερικανίδα Vera Bloom.
Η παρτιτούρα για πιάνο και ορχήστρα εκδόθηκε το 1925 στην Κοπεγχάγη από τον οίκο Gade & Warny-Musikforlag (βλ. εδώ).
Το "Jalousie" γνώρισε παγκόσμια επιτυχία, διασκευάστηκε και ηχογραφήθηκε αμέτρητες φορές στη δισκογραφία με διάφορες μορφές και σε διάφορες περιοχές και γλώσσες (βλ. εδώ, εδώ και εδώ). Ενδεικτικά:
– "Jalousie", Leo Reisman Orchestra, Νέα Υόρκη, 25 Φεβρουαρίου 1931 (Victor BVE-67468 – 22928).
– "Jalousy", Geraldo's Gaucho tango Orchestra – Gino Berni, Λονδίνο, 20 Ιανουαρίου 1932 (Columbia CA 12369 – CB-417).
– "Čigāna skumjas", Bellaccord orkestris, Ρίγα, 1934 (Bellaccord M 3406 – 3196).
– "Цыганское танго", И. Д. Троянов – С. С. Жак, Μόσχα, 1938 (Noginsk Plant 6490 – 6490).
– "Jalousie (Ciúme)", Francisco Alves com Orquestra de Salão, Ρίο ντε Τζανέιρο, 6 Φεβρουαρίου 1941 (Continental 388-1 – 15.020 B).
– "Jalousie", Wandy Tworek og hans Koncert-Orkester, Δανία, 20 Οκτωβρίου 1941 (Polyphon 1748 hdk – XS 50896 A).
– "Gelosia", Ilda Tulli, Ιταλία, 1946 (Cetra 52153 – DC 4709).
– "Jalousie", Helena Korff-Kaweska, Πολωνία, 1946 (Melodje 46163 – 40).
– "Jalousie", José Granados et son Orchestre Argentin de Tangos, Παρίσι, 16 Οκτωβρίου 1947 (Columbia CL 8461 DF-3213, BF-138).
– "Ljubomora", Zabavni orkestar Radio Zagreba, Ζάγκρεμπ, 1950 (Jugoton 299 – J-6097 B).
– "Jaloezie", Will Ferby, Βέλγιο, 1952 (Decca Fo 3329 – 21727).
– "Mustasukkaisuutta", Olavi Virta, Φινλανδία, 1953 (Decca M 1940 – SD 5218).
– "Banvæn Ást", Guðrún Á Símonar Með Johnny Gregory & Hljómsveit, Λονδίνο, 30 Ιουλίου 1956 (His Master's Voice OEF 383-1 – JOR 230).
Είτε σε ορχηστρική μορφή είτε σε μορφή τραγουδιού συμπεριλήφθηκε σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές παραγωγές.
Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία, εκτός από την παρούσα ηχογράφηση, η οποία επανεκδόθηκε στις ΗΠΑ (Columbia USA CO 38779 – 7246-F) και στην Τουρκία (Columbia Τουρκίας CG 2244 – DT 254), το τραγούδι ηχογραφήθηκε και από την Έλσα Βήτα με τον τίτλο «Ζήλεια» (Αθήνα, 1947, Odeon Go 3776 – GA 7379).
Η ελληνική παρτιτούρα, με τον τίτλο «Ζήλεια» και στίχους του Πωλ Μενεστρέλ, εκδόθηκε στην Αθήνα το 1926 από τις εκδόσεις Γαϊτάνου.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Το tango αποτελεί ένα από τα βασικά μουσικά στοιχεία της εθνικής ταυτότητας της μοντέρνας Αργεντινής. Γεννιέται στο περιθωριοποιημένο περιβάλλον του λιμανιού του Μπουένος Άιρες, αλλά σύντομα κατακτά την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, όπου το μεταφέρουν περιοδεύοντες Αργεντίνοι μουσικοί και χορευτές κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Η αποδοχή του από τις ανώτερες και μεσαίες τάξεις οφείλεται στον μετασχηματισμό του από μια πολυπολιτισμική μουσική έκφραση του υποκόσμου, σε μια μουσικοχορευτική για τους λευκούς, και στην θεματολογική του κάθαρση από τις απροκάλυπτα αισθησιακές του καταβολές. Οι πρωτογενώς περιθωριακοί τύποι και η προκλητική τους οριακότητα αντικαθίσταται από γραφικούς χαρακτήρες που εμφορούνται από ασίγαστα, πλην όμως στιλιζαρισμένα ερωτικά πάθη. Προκύπτει έτσι ένα «τιθασευμένο» μουσικό είδος που ανακαλεί μια ρομαντική Αργεντινή. Το ταγκό κατακλύζει τα παρισινά καμπαρέ, και η αρχικά στοχευμένη δημοφιλία του σύντομα εξελίσσεται σε πλατιά απήχηση. Δισκογραφικές εταιρείες, συνθέτες και ορχήστρες το διαχειρίζονται ως αναπόσπαστο στοιχείο της δραστηριότητάς τους. Στα τέλη της δεκαετίας του 1920 και στις αρχές της δεκαετίας του 1930 η Ελλάδα ενδίδει στην «ταγκομανία». Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου το ταγκό έχει κεντρική θέση στο ρεπερτόριο του ελαφρού τραγουδιού και εμπλουτίζει τους δισκογραφικούς καταλόγους με εκατοντάδες πρωτότυπες συνθέσεις, που συμπληρώνουν τις συστηματικές διασκευές δημοφιλών κομματιών, ευρωπαϊκής κυρίως προέλευσης, που ντύνονται με ελληνικούς στίχους.
Η παρούσα ηχογράφηση περιλαμβάνει διασκευή με ελληνικούς στίχους του Πωλ Μενεστρέλ (Γιάννης Χιδίρογλου) του "Jalousie" Tango Tzigane. Πρόκειται για ορχηστρικό κομμάτι που συνέθεσε ο Δανός συνθέτης και βιολιστής Jacob Thune Hansen Gade (Vejle, Δανία, 29 Νοεμβρίου 1879 – Thorøhuse, Assens, Fyn, Δανία, 20 Φεβρουαρίου 1963) για τις ανάγκες μουσικής συνοδείας της βουβής αμερικανικής κινηματογραφικής ταινίας "Don Q, Son of Zorro" (1925), σε σκηνοθεσία Donald Crisp, με πρωταγωνιστές τους Douglas Fairbanks και Mary Astor. Παρουσιάστηκε από 24μελή ορχήστρα υπό τη διεύθυνση του συνθέτη στην πρεμιέρα της προβολής ταινίας στη Δανία, στις 14 Σεπτεμβρίου 1925 στο Paladsteatret της Κοπεγχάγης. Το εναρκτήριο μέρος του βιολιού εκτελέστηκε από τον ίδιο τον Gade (βλ. εδώ). To 1926 προστέθηκαν αγγλικοί στίχοι από την Αγγλίδα ποιήτρια Winifred May (βλ. εδώ) και το 1931 από την Αμερικανίδα Vera Bloom.
Η παρτιτούρα για πιάνο και ορχήστρα εκδόθηκε το 1925 στην Κοπεγχάγη από τον οίκο Gade & Warny-Musikforlag (βλ. εδώ).
Το "Jalousie" γνώρισε παγκόσμια επιτυχία, διασκευάστηκε και ηχογραφήθηκε αμέτρητες φορές στη δισκογραφία με διάφορες μορφές και σε διάφορες περιοχές και γλώσσες (βλ. εδώ, εδώ και εδώ). Ενδεικτικά:
– "Jalousie", Leo Reisman Orchestra, Νέα Υόρκη, 25 Φεβρουαρίου 1931 (Victor BVE-67468 – 22928).
– "Jalousy", Geraldo's Gaucho tango Orchestra – Gino Berni, Λονδίνο, 20 Ιανουαρίου 1932 (Columbia CA 12369 – CB-417).
– "Čigāna skumjas", Bellaccord orkestris, Ρίγα, 1934 (Bellaccord M 3406 – 3196).
– "Цыганское танго", И. Д. Троянов – С. С. Жак, Μόσχα, 1938 (Noginsk Plant 6490 – 6490).
– "Jalousie (Ciúme)", Francisco Alves com Orquestra de Salão, Ρίο ντε Τζανέιρο, 6 Φεβρουαρίου 1941 (Continental 388-1 – 15.020 B).
– "Jalousie", Wandy Tworek og hans Koncert-Orkester, Δανία, 20 Οκτωβρίου 1941 (Polyphon 1748 hdk – XS 50896 A).
– "Gelosia", Ilda Tulli, Ιταλία, 1946 (Cetra 52153 – DC 4709).
– "Jalousie", Helena Korff-Kaweska, Πολωνία, 1946 (Melodje 46163 – 40).
– "Jalousie", José Granados et son Orchestre Argentin de Tangos, Παρίσι, 16 Οκτωβρίου 1947 (Columbia CL 8461 DF-3213, BF-138).
– "Ljubomora", Zabavni orkestar Radio Zagreba, Ζάγκρεμπ, 1950 (Jugoton 299 – J-6097 B).
– "Jaloezie", Will Ferby, Βέλγιο, 1952 (Decca Fo 3329 – 21727).
– "Mustasukkaisuutta", Olavi Virta, Φινλανδία, 1953 (Decca M 1940 – SD 5218).
– "Banvæn Ást", Guðrún Á Símonar Með Johnny Gregory & Hljómsveit, Λονδίνο, 30 Ιουλίου 1956 (His Master's Voice OEF 383-1 – JOR 230).
Είτε σε ορχηστρική μορφή είτε σε μορφή τραγουδιού συμπεριλήφθηκε σε πολλές κινηματογραφικές ταινίες και τηλεοπτικές παραγωγές.
Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία, εκτός από την παρούσα ηχογράφηση, η οποία επανεκδόθηκε στις ΗΠΑ (Columbia USA CO 38779 – 7246-F) και στην Τουρκία (Columbia Τουρκίας CG 2244 – DT 254), το τραγούδι ηχογραφήθηκε και από την Έλσα Βήτα με τον τίτλο «Ζήλεια» (Αθήνα, 1947, Odeon Go 3776 – GA 7379).
Η ελληνική παρτιτούρα, με τον τίτλο «Ζήλεια» και στίχους του Πωλ Μενεστρέλ, εκδόθηκε στην Αθήνα το 1926 από τις εκδόσεις Γαϊτάνου.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
