Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Ένα από αυτά τα συναρπαστικά δίκτυα αφορά γαλλικά τραγούδια, τα οποία οικειοποιήθηκαν μεταξύ άλλων και Έλληνες μουσικοί. Η οικειοποίηση είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες. Η γαλλική οικουμένη δανείζει τα chansons της, τα οποία κουβαλούν μια δυναμική παράδοση τραγουδοποιΐας και επιτέλεσης. Το Παρίσι, η Μονμάρτη και τα cabarets artistiques επηρεάζουν τις μουσικές του κόσμου. Η ατμόσφαιρα από το Chat Noir, το οποίο λειτούργησε από το 1881, φτάνει και στην ελληνική οικουμένη. Τέτοιου τύπου μουσικοί τόποι, τα περίφημα καφέ σαντάν, προκύπτουν στην Αθήνα αλλά και σε άλλα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους. Αυτά τα γαλλικά τραγούδια εξέβαλαν στον ελληνόφωνο κόσμο είτε διά της ευθείας οδού, είτε δια της τεθλασμένης, μέσω άλλων ρεπερτοριακών δικτύων. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει και καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του.
Στην εν λόγω ηχογράφηση η οικειοποίηση αφορά στο κουπλέ του γαλλικού τραγουδιού "Mariette" σε μουσική των Alfred Baugé (dit Sterny) - Arthur Courquin και στίχους του Émile Rhein, το οποίο χρησιμοποιείται ως κουπλέ και στο ελληνικό τραγούδι.
Η παρτιτούρα του τραγουδιού εκδόθηκε στο Παρίσι από τους Courquin - Sterny γύρω στα 1910 (βλ. επίσης εδώ). Περιλαμβάνεται, επίσης, στην εβδομαδιαία εικονογραφημένη έκδοση Paris qui chante (No 445) που κυκλοφόρησε στο Παρίσι στις 14 Οκτωβρίου 1911.
Το τραγούδι παρουσιάστηκε το 1910 από τον Montel στο θέατρο l’Eldorado και ηχογραφήθηκε αρκετές φορές στη γαλλική ιστορική δισκογραφία. Ενδεικτικά:
– “Mariette”, Alcide Terneuse, Παρίσι, πιθανώς 1910 (Odeon A 78056)
– “Mariette”, Mr Elvell, Παρίσι 1910-1911 (Aérophone 1030)
– “Mariette”, Charlus [Louis-Napoléon Defer], Παρίσι 1911 (Pathé 60842-AR – 1090/2906)
Η επιτυχία θα ξεπεράσει τα σύνορα της Γαλλίας και θα εξαπλωθεί σε πολλά μέρη της Ευρώπης αλλά και στην Αμερική και τη Ρωσία. Ηχογραφήσεις, σε διάφορες γλώσσες και με διάφορους τίτλους, είτε στη μορφή τραγουδιού είτε σε ορχηστρική μορφή, θα πραγματοποιηθούν στο Βερολίνο, το Μιλάνο, τη Μόσχα, τη Νέα Υόρκη, τη Μαδρίτη, το Λονδίνο, τη Βουδαπέστη, τη Βαρσοβία, το Ρίο ντε Τζανέιρο, το Μεξικό κ.ά. Ενδεικτικά:
– “Марiетта”, Orchestre du Palais de Dance of G. Vintilescu, Βερολίνο, 6 Νοεμβρίου 1911 (Zonophone 690ak – X-2-60822)
– “Mariechen”, Gebrüder Wolf, Βερολίνο, 15 Δεκεμβρίου 1911 (Beka 13885)
– “Марiетта”, Орк. Александровск. Военнаго учил (Alexander Military Academy Orchestra), Μόσχα γύρω στα 1911 (RAOG 10008 – 10008)
– “Hoci a szádat”, Ilona Harmath, Βουδαπέστη 1911 (Lyrophon 47492 – 47492), από την οπερέτα “Ártatlan Zsuzsi”
– “Marieta”, Solista de Casa Faulhaber, Ρίο ντε Τζανέιρο, 23 Ιανουαρίου 1912 (Favorite 6645-t-31-L - R 1-64079-Fa)
– “Маргарита" (Mariette), исп. орк. Л.-Гв. Коннаго полка (Cavalry Life Guards Regiment Band), Βαρσοβία, μεταξύ Μαΐου-Αυγούστου 1912 (Syrena Record 12382 – 12382)
– “Marietta”, Regt. Band of H. N. Scots Guards, Λονδίνο, γύρω στα 1912 (Columbia UK 27890 – 1860 και επανατύπωση Regal UK G 6110 και Rosebud H 1226)
– “Marieta”, La Fornarina (Donna Consuelo), Μαδρίτη, 9 Νοεμβρίου 1912 (Gramophone 4521ab – 3-63102, Odeon A. 135334 & επανέκδοση Victor 65791-A)
– “Mariette”, Victor Military Band, Κάμντεν, Νέα Υερσέη, 27 Ιανουαρίου 1913 (Gramophone A12854 – 200027 & Victor 17281 & 97254)
– “Marietta”, Ellery band, Νέα Υόρκη, 22 Μαΐου 1913 (Columbia 38875-1 – A 1389)
– “Marietta”, Mary Durville, Μιλάνο, 12 Απριλίου 1915 (Gramophone 19101b – 7-253015, Gramophone [Italy] R-6489 & Victor 69032)
– “Marieta”, Gioacchino Magni, Νέα Υόρκη, 13 Ιανουαρίου 1920 (Victor B-23626 – 72616-A)
– “Marieta”, Mariachi De Juan Güitrón, Μεξικό, τέλη της δεκετίας του 1940 (Peerless 5398-47 – 2675)
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, η παρούσα ηχογράφηση αποτελεί τη μοναδική καταγραφή του τραγουδιού την ελληνική ιστορική δισκογραφία.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Ένα από αυτά τα συναρπαστικά δίκτυα αφορά γαλλικά τραγούδια, τα οποία οικειοποιήθηκαν μεταξύ άλλων και Έλληνες μουσικοί. Η οικειοποίηση είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες. Η γαλλική οικουμένη δανείζει τα chansons της, τα οποία κουβαλούν μια δυναμική παράδοση τραγουδοποιΐας και επιτέλεσης. Το Παρίσι, η Μονμάρτη και τα cabarets artistiques επηρεάζουν τις μουσικές του κόσμου. Η ατμόσφαιρα από το Chat Noir, το οποίο λειτούργησε από το 1881, φτάνει και στην ελληνική οικουμένη. Τέτοιου τύπου μουσικοί τόποι, τα περίφημα καφέ σαντάν, προκύπτουν στην Αθήνα αλλά και σε άλλα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους. Αυτά τα γαλλικά τραγούδια εξέβαλαν στον ελληνόφωνο κόσμο είτε διά της ευθείας οδού, είτε δια της τεθλασμένης, μέσω άλλων ρεπερτοριακών δικτύων. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει και καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του.
Στην εν λόγω ηχογράφηση η οικειοποίηση αφορά στο κουπλέ του γαλλικού τραγουδιού "Mariette" σε μουσική των Alfred Baugé (dit Sterny) - Arthur Courquin και στίχους του Émile Rhein, το οποίο χρησιμοποιείται ως κουπλέ και στο ελληνικό τραγούδι.
Η παρτιτούρα του τραγουδιού εκδόθηκε στο Παρίσι από τους Courquin - Sterny γύρω στα 1910 (βλ. επίσης εδώ). Περιλαμβάνεται, επίσης, στην εβδομαδιαία εικονογραφημένη έκδοση Paris qui chante (No 445) που κυκλοφόρησε στο Παρίσι στις 14 Οκτωβρίου 1911.
Το τραγούδι παρουσιάστηκε το 1910 από τον Montel στο θέατρο l’Eldorado και ηχογραφήθηκε αρκετές φορές στη γαλλική ιστορική δισκογραφία. Ενδεικτικά:
– “Mariette”, Alcide Terneuse, Παρίσι, πιθανώς 1910 (Odeon A 78056)
– “Mariette”, Mr Elvell, Παρίσι 1910-1911 (Aérophone 1030)
– “Mariette”, Charlus [Louis-Napoléon Defer], Παρίσι 1911 (Pathé 60842-AR – 1090/2906)
Η επιτυχία θα ξεπεράσει τα σύνορα της Γαλλίας και θα εξαπλωθεί σε πολλά μέρη της Ευρώπης αλλά και στην Αμερική και τη Ρωσία. Ηχογραφήσεις, σε διάφορες γλώσσες και με διάφορους τίτλους, είτε στη μορφή τραγουδιού είτε σε ορχηστρική μορφή, θα πραγματοποιηθούν στο Βερολίνο, το Μιλάνο, τη Μόσχα, τη Νέα Υόρκη, τη Μαδρίτη, το Λονδίνο, τη Βουδαπέστη, τη Βαρσοβία, το Ρίο ντε Τζανέιρο, το Μεξικό κ.ά. Ενδεικτικά:
– “Марiетта”, Orchestre du Palais de Dance of G. Vintilescu, Βερολίνο, 6 Νοεμβρίου 1911 (Zonophone 690ak – X-2-60822)
– “Mariechen”, Gebrüder Wolf, Βερολίνο, 15 Δεκεμβρίου 1911 (Beka 13885)
– “Марiетта”, Орк. Александровск. Военнаго учил (Alexander Military Academy Orchestra), Μόσχα γύρω στα 1911 (RAOG 10008 – 10008)
– “Hoci a szádat”, Ilona Harmath, Βουδαπέστη 1911 (Lyrophon 47492 – 47492), από την οπερέτα “Ártatlan Zsuzsi”
– “Marieta”, Solista de Casa Faulhaber, Ρίο ντε Τζανέιρο, 23 Ιανουαρίου 1912 (Favorite 6645-t-31-L - R 1-64079-Fa)
– “Маргарита" (Mariette), исп. орк. Л.-Гв. Коннаго полка (Cavalry Life Guards Regiment Band), Βαρσοβία, μεταξύ Μαΐου-Αυγούστου 1912 (Syrena Record 12382 – 12382)
– “Marietta”, Regt. Band of H. N. Scots Guards, Λονδίνο, γύρω στα 1912 (Columbia UK 27890 – 1860 και επανατύπωση Regal UK G 6110 και Rosebud H 1226)
– “Marieta”, La Fornarina (Donna Consuelo), Μαδρίτη, 9 Νοεμβρίου 1912 (Gramophone 4521ab – 3-63102, Odeon A. 135334 & επανέκδοση Victor 65791-A)
– “Mariette”, Victor Military Band, Κάμντεν, Νέα Υερσέη, 27 Ιανουαρίου 1913 (Gramophone A12854 – 200027 & Victor 17281 & 97254)
– “Marietta”, Ellery band, Νέα Υόρκη, 22 Μαΐου 1913 (Columbia 38875-1 – A 1389)
– “Marietta”, Mary Durville, Μιλάνο, 12 Απριλίου 1915 (Gramophone 19101b – 7-253015, Gramophone [Italy] R-6489 & Victor 69032)
– “Marieta”, Gioacchino Magni, Νέα Υόρκη, 13 Ιανουαρίου 1920 (Victor B-23626 – 72616-A)
– “Marieta”, Mariachi De Juan Güitrón, Μεξικό, τέλη της δεκετίας του 1940 (Peerless 5398-47 – 2675)
Σύμφωνα με τα μέχρι τώρα στοιχεία, η παρούσα ηχογράφηση αποτελεί τη μοναδική καταγραφή του τραγουδιού την ελληνική ιστορική δισκογραφία.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
