Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων πέρασε από αμέτρητα στάδια, χρησιμοποιώντας πλείστα όσα μέσα και πρακτικές. Αναμφισβήτητα, η γραφή –με όποιον τρόπο και αν αυτή μεταμορφώθηκε– αποτέλεσε ορόσημο για το, κρίσιμο για την ανθρωπότητα, επίπεδο της υποστασιοποίησης της πληροφορίας. Στον κόσμο της νεωτερικότητας, στα μισά περίπου του 19ου αιώνα, η επιστολική μορφή επικοινωνίας απέκτησε ένα νέο μέσο, το οποίο θα άλλαζε άρδην το ύφος της αποστολής γραπτών μηνυμάτων: τις καρτ-ποστάλ. Την ιδιοσυστασία τους ορίζει η τυπωμένη εικόνα, η οποία λειτουργεί ως συνοδευτικό «δώρο» του χειρόγραφου μηνύματος του αποστολέα. Δεν είναι, δε, λίγες οι περιπτώσεις, που η ίδια η εικόνα συνιστά και το ίδιο το μήνυμα, μιας και πλείστες όσες καρτ-ποστάλ στάλθηκαν χωρίς ιδιόχειρη σημείωση. Η επίσημη πρώτη του νέου αυτού μέσου λαμβάνει χώρα στην αρτισύστατη Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, στην 1η Οκτωβρίου του 1869, και σταδιακά αποκτά μια πρωτόγνωρη δημοφιλία: όλοι θέλουν να στείλουν σε κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο μια εικόνα, την οποία οι ίδιοι ξεδιάλεξαν. Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, η δισκογραφία, το ραδιόφωνο, η φωτογραφία, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους. Αυτό ακριβώς το πλαίσιο επιτρέπει στις καρτ-ποστάλ να ακμάσουν· αυτή είναι η «χρυσή τους εποχή». Καταλυτική, για την διευκόλυνση της παγκόσμιας διακίνησής τους, αποτέλεσε η σύσταση της «Παγκόσμιας Ταχυδρομικής Ένωσης». Στις 9 Οκτωβρίου του 1874, η Συνθήκη της Βέρνης θέσπισε την αποστολή και παράδοση της αλληλογραφίας, μεταξύ των μελών της.

Οι συνεχείς εξελίξεις στην τεχνολογία του νέου μέσου στόχευαν στην ευχρηστία και την ελκυστικότητα του προϊόντος, με σκοπό την απεύθυνσή του σε ολοένα και ευρύτερο κοινό. Οι πρώτες καρτ-ποστάλ ήταν μικρού μεγέθους και δεν έφεραν εικόνες. Παρόλα αυτά, το βολικό μέγεθός τους, το ανθεκτικό υλικό χαρτονιού, και η ενσωμάτωση του κόστους γραμματοσήμου στην τιμή αγοράς τους, αποτέλεσαν καινοτόμα για την εποχή χαρακτηριστικά που αναβάθμιζαν την ποιότητα επικοινωνίας. Η μία τους πλευρά προορίζονταν για την αναγραφή του μηνύματος, ενώ η άλλη για τα στοιχεία αποστολής. Σύντομα, όμως, κάνει την εμφάνισή της η εικόνα, αυξάνοντας δραματικά την ζήτησή τους. Η εξέλιξη της τεχνολογίας της φωτογραφίας από τη δεκαετία του 1830, καθιστά την «πραγματική» εικόνα περιζήτητη. Οι καρτ-ποστάλ εισέρχονται δυναμικά σε ένα παγκόσμιο δίκτυο διανομής και γίνονται αρωγός στη διακίνηση της εικόνας, η οποία μνημειώνει το «τοπικό», μεταφέροντας τις συνδεδεμένες με αυτό κοινωνικές αναπαραστάσεις όσο γίνεται πιο μακριά του. Αφήνει –αν όχι επιζητεί– χώρο για την ενεργοποίηση του φαντασιακού από την πλευρά του παραλήπτη.

Η καρτ-ποστάλ, με τη δίγλωσση λεζάντα «ΠΛΑΤΕΙΑ ΚΑΡΑΪΣΚΑΚΗ» / “Pirée – Grèce Plàce Karaïscakis”, αποτελεί έκδοση που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, όπως συνάγουμε από την πίσω/verso πλευρά όπου αναγράφεται “A. Pallis et Cie - Athènes”, και φέρει τον αριθμό 336. Στην προκειμένη καρτ-ποστάλ ο φωτογράφος απαθανατίζει μία πολυσύχναστη πλατεία της ελληνικής πρωτεύουσας. Λόγω της τοποθεσίας της, στο λιμάνι του Πειραιά, βρίσκονταν στην καρδιά της εμπορικής και επιχειρηματικής δραστηριότητας. Καφενεία, εστιατόρια, ξενοδοχεία, βιοτεχνίες, καταστήματα κ.ά. βρίσκονταν πέριξ της πλατείας, ώστε να υποδεχθούν και να εξυπηρετήσουν τις ανάγκες των επισκεπτών, αλλά και να διευκολύνουν τις όποιες συναλλαγές. Όσο φτάνουμε προς τα τέλη του 19ου αιώνα, τα οικοδομήματα όλο και αυξάνονταν. Μετά από πυρκαγιά που προκλήθηκε στις 4 Ιανουαρίου του 1929, η πλατεία χάνει την παλιά της αίγλη (βλ. εδώ). Η ονομασία της πλατείας, η οποία παραμένει μέχρι σήμερα η ίδια, προκύπτει λόγω του ανδριάντα του Γεωργίου Καραϊσκάκη που τοποθετήθηκε εκεί το 1895. Στην καρτ-ποστάλ βλέπουμε το σχετικό μνημείο. Ένας ανδριάντας, ο οποίος δημιούργησε έντονες αντιδράσεις λόγω της ανομοιότητας με τον ήρωα του 1821 (βλ. εδώ). Το άγαλμα καταστράφηκε ολοσχερώς στην πυρκαγιά του 1929. Ο φακός του φωτογράφου στρέφεται προς τον ανδριάντα, ενώ συγχρόνως δίνει στον θεατή μία γεύση από τα καταστήματα που απλώνονται τριγύρω. Το 1966, η πλατεία αναδιαμορφώνεται και τοποθετείται –πλέον– ο έφιππος ανδριάντας του Καραϊσκάκη, ο οποίος στέκει μέχρι σήμερα εκεί.

Η φωτογραφία είναι επεξεργασμένη σε σέπια και στο κάτω μέρος της εικόνας, στην μπροστά/recto πλευρά, υπάρχει κενό στο οποίο αναγράφεται η λεζάντα/τίτλος. Το verso είναι χωρισμένο καθέτως, με το αριστερό μέρος να προορίζεται για το μήνυμα, ενώ το δεξί για τα στοιχεία της αποστολής. Εκεί, διακρίνονται διακεκομμένες γραμμές για την συμπλήρωση της διεύθυνσης.

Το πολύ σύντομο κείμενο είναι γραμμένο στα γαλλικά, και προορίζεται για αποστολή στην Σμύρνη (“Smyrne”). Με βάση την σφραγίδα, η αποστολή γίνεται από τον Πειραιά στις 21 Ιουνίου του 1913. Το ελληνικό γραμματόσημο στο verso κόστισε 5 λεπτά.

Έρευνα και κείμενο: Δώρα Σπετσιώτου