Αφρική

PDF cannot be displayed, please update.

Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.

Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλία τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.

Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.

Η εν λόγω τετρασέλιδη παρτιτούρα περιέχει το τραγούδι «Αφρική» σε μουσική Γιάννη Βέλλα και στίχους Αιμίλιου Σαββίδη. Το μονόχρωμο εξώφυλλο κοσμεί η εικόνα μιας ημίγυμνης Αφρικάνας χορεύτριας και τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά του τοπίου της εξωτικής Ανατολής, τα φοινικόδεντρα και οι πυραμίδες. Επίσης, αναγράφονται οι δημιουργοί του τραγουδιού και ο εκδότης. Πρόκειται για παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για τη φωνή). Στο οπισθόφυλλο υπάρχει ολοσέλιδη διαφήμιση του μουσικού οίκου.

Το τραγούδι εμπίπτει στο ρεύμα του εξωτισμού, υπό το πρίσμα του οποίου ο δυτικός κόσμος ήρθε σε επαφή, εκτός των άλλων, με τον κόσμο της Αφρικής. Οι εξωτικές αναπαραστάσεις της βαθιάς Αφρικής χαρακτηρίζονται από τη χρήση συγκεκριμένων στερεοτύπων όπως  το ταμ-ταμ, η ζούγκλα και το χρώμα του δέρματος των ανθρώπων που την κατοικούν. Το ιδιαίτερο παράδειγμα των αναπαραστάσεων Αφρικής καταδεικνύει ότι στον εξωτισμό, τα γεωγραφικά σύνορα δεν συμπίπτουν με τα πολιτισμικά όρια: το Μαγκρέμπ (Maghreb, το δυτικό μέρος του αραβικού κόσμου, το οποίο περιλαμβάνει την Αλγερία, τη Λιβύη, τη Μαυριτανία, το Μαρόκο και την Τυνησία) αναπαρίσταται πάντοτε ως Ανατολή και ποτέ ως Αφρική.

Η σημασία του εξωτισμού αφορά αφ’ ενός τα χαρακτηριστικά αυτού που είναι έξω από τη σφαίρα της ταυτότητας, αφ’ ετέρου την έλξη που ασκεί ό,τι έχει τέτοια χαρακτηριστικά. Η ευρύτατη αποδοχή του φαινομένου είναι πασιφανής: ο πολυδιάστατος γλωσσικός, μουσικός και εικαστικός πλούτος, που συσσωρεύτηκε γύρω και μέσα στον εξωτισμό, δημιούργησε ένα κοινό απόθεμα γνώσης που τροφοδοτεί διηνεκώς το συλλογικό και ατομικό φαντασιακό. Οι τόποι που αναπαρίστανται στον εξωτισμό είναι κατ’ εξοχήν φαντασιακοί, αποσυνδέονται από τον πραγματικό κόσμο. Ανοίγονται σαν μια θεατρική σκηνή, με εναλλασσόμενα σκηνικά, όπου δραματοποιούνται οι φαντασιώσεις, κατακλύζουν τις αισθήσεις κι εκλύουν έντονα συναισθήματα, προσφέροντας στον «επισκέπτη» μια ιδανική εμπειρία, έξω από τους περιορισμούς του συμβατικού κόσμου (βλ. την ψηφιακή συλλογή «Εξωτισμός στα Ελληνόφωνα ρεπερτόρια».

Έρευνα και κείμενο: Γιώργος Ευαγγέλου και Νίκος Ορδουλίδης

Δημιουργός (Συνθέτης):
Στιχουργός:
Σαββίδης Αιμίλιος
Χρονολογία έκδοσης:
1945
Τόπος έκδοσης:
Αθήνα
Γλώσσα/ες:
Ελληνικά
Πρώτες λέξεις:
Νοσταλγώ μια γωνιά ξωτική
Εκδότης:
Εκδόσεις "Melody" Α. Χαρικιόπουλου, Στοά Νικολούδη 15, Αθήνα
Κωδικός έκδοσης:
Α. 43 Χ.
Πρωτότυπα δικαιώματα:
Εκδόσεις "Melody" Α. Χαρικιόπουλου, Στοά Νικολούδη 15, Αθήνα
Φυσική περιγραφή:
Χαρτί, 32,2 x 25 εκ., 4 σελίδες, μέτρια κατάσταση
Προέλευση:
Συλλογή Φώτη Σαρρή
Αναγνωριστικό:
202409021150
Άδεια χρήσης:
cc
Παραπομπή:
Αρχείο Κουνάδη, "Αφρική", 2019, https://vmrebetiko.gr/item?id=11417
Στίχοι:
Νοσταλγώ μια γωνιά ξωτική
που είναι σαν ζωγραφιά μαγική
των ταμ ταμ, των μπαμπού θεϊκές μουσικές
νοσταλγώ μελωδίες γλυκές

Αφρική, μυστεριόζ Αφρική
νοσταλγώ και ποθώ μια βραδιά
που κερνά μαγικά τη χαρά στην καρδιά
μια μικρή Αφρικάνα εκεί

Αφρική κι αν μακριά είμαι τώρα
ποτέ μου δεν σε λησμονώ
πάλι εγώ νοσταλγώ μια βραδιά μαγική
Αφρική να ξανάρθω εκεί

Αφρική δεν το κρύβω στο λέγω
πως κλαίγω σαν σε θυμηθώ
κι όλο εγώ τη βραδιά νοσταλγώ
για να ‘ρθω Αφρική να πεθάνω εκεί

PDF cannot be displayed, please update.

Από την αρχαιότητα, η μουσική καταγραφή αποτέλεσε τον καθαυτό τρόπο οπτικής αναπαράστασης του ηχητικού φαινομένου, άλλοτε με λεπτομέρεια και άλλοτε υπό την μορφή οδηγού. Διαχρονικά, η οπτική αποτύπωση της μουσικής υπήρξε ο μοναδικός τρόπος για την αποθήκευση και την διατήρησή της στο χρόνο, αλλά και το αποκλειστικό μέσο για την αναπαραγωγή της. Σε κάθε περίπτωση, η οπτική μεταφορά θα πρέπει να λογιστεί ως επικουρικό εργαλείο, καθώς η προφορική διάδοση και η αποθήκευση στην μνήμη των καλλιτεχνών αποτέλεσαν τις πλέον διαχρονικές τεχνικές για την διάχυση της μουσικής μέσα στον χρόνο και τον χώρο. Κατά την επονομαζόμενη σήμερα «κλασική» μουσική περίοδο της Ευρώπης, με τα ισχυρότατα κέντρα παραγωγής της, όπως οι σημερινές Αυστρία, Γερμανία, Γαλλία και Ιταλία, και ειδικά στην πορεία της προς τον Ρομαντισμό, η μουσική καταγραφή, η παρτιτούρα, λογίστηκε από ορισμένους συνθέτες ως η καθαυτή ενσάρκωση του έργου τους.

Όπως είναι λογικό, στον νεωτερικό καπιταλιστικό κόσμο, η μουσική καταγραφή, ως το βασικό εργαλείο υποστασιοποίησης της μουσικής, ενέταξε υπό την σκέπη της και ρεπερτόρια τα οποία δεν συνδέθηκαν, δεν διαδόθηκαν και δεν λειτούργησαν με βάση την καταγραφή τους. Αυτό πρόσφερε στα κέντρα πώλησης μουσικών προϊόντων ένα πρόσθετο εργαλείο για την επέκταση του δικτύου δράσης τους: οι μη-λόγιες μουσικές απέκτησαν έναν πρόσφορο τρόπο διακίνησής τους, ενισχύοντας την δημοφιλία τους, ακόμη και σε τόπους πολύ μακρινούς από αυτούς της αρχικής τους δημιουργίας. Στα τέλη του 19ου αιώνα, όμως, το φαινόμενο της ηχογράφησης και αναπαραγωγής του ήχου ήρθε να αναδιατάξει τις σχέσεις, και να αποδιοργανώσει το status quo των εκδοτικών οίκων, διεκδικώντας κομμάτι της αγοράς, προσφέροντας ένα προϊόν εξαιρετικά πιο ολοκληρωμένο και άμεσο. Οι εκδοτικοί οίκοι προσπάθησαν μεν να αντιδράσουν με νομικά μέτρα, κατέστην όμως αδύνατη η ανακοπή της δυναμικής του νέου φαινομένου: η επικράτηση της εμπορικής δισκογραφίας είναι πλέον γεγονός, στο μεγαλύτερο κομμάτι του 20ού αιώνα.

Όσον αφορά τις μη-λόγιες μουσικές, οι εμπορικές έντυπες παρτιτούρες αποτελούν εκδόσεις των μουσικών κειμένων τραγουδιών ή ορχηστρικών κομματιών (για την εκδοτική δραστηριότητα στην Ελλάδα βλ. Lerch-Kalavrytinos, 2003: 4-5). Για τις ανάγκες των παρτιτουρών τα τραγούδια διασκευάζονταν κυρίως (αλλά όχι μόνο) για πιάνο ή για πιάνο και φωνή, σε γενικές γραμμές χωρίς σύνθετα εκτελεστικά ζητούμενα. Οι πολυοργανικές ή οι τεχνικά απαιτητικές ενορχηστρώσεις αποφεύγονταν συστηματικά. Κάτω από τις νότες της μελωδικής ανάπτυξης των τραγουδιστικών μερών τυπώνονταν οι στίχοι και, ενίοτε, και μεταφράσεις τους σε άλλες γλώσσες. Ως επί το πλείστον, οι παρτιτούρες είναι δίφυλλες ή τετράφυλλες και συνοδεύονται από το φιλοτεχνημένο με σχετική θεματολογία εξώφυλλο και το οπισθόφυλλο.

Η εν λόγω τετρασέλιδη παρτιτούρα περιέχει το τραγούδι «Αφρική» σε μουσική Γιάννη Βέλλα και στίχους Αιμίλιου Σαββίδη. Το μονόχρωμο εξώφυλλο κοσμεί η εικόνα μιας ημίγυμνης Αφρικάνας χορεύτριας και τα στερεοτυπικά χαρακτηριστικά του τοπίου της εξωτικής Ανατολής, τα φοινικόδεντρα και οι πυραμίδες. Επίσης, αναγράφονται οι δημιουργοί του τραγουδιού και ο εκδότης. Πρόκειται για παρτιτούρα με σύστημα τριών πενταγράμμων (δύο για το πιάνο και ένα για τη φωνή). Στο οπισθόφυλλο υπάρχει ολοσέλιδη διαφήμιση του μουσικού οίκου.

Το τραγούδι εμπίπτει στο ρεύμα του εξωτισμού, υπό το πρίσμα του οποίου ο δυτικός κόσμος ήρθε σε επαφή, εκτός των άλλων, με τον κόσμο της Αφρικής. Οι εξωτικές αναπαραστάσεις της βαθιάς Αφρικής χαρακτηρίζονται από τη χρήση συγκεκριμένων στερεοτύπων όπως  το ταμ-ταμ, η ζούγκλα και το χρώμα του δέρματος των ανθρώπων που την κατοικούν. Το ιδιαίτερο παράδειγμα των αναπαραστάσεων Αφρικής καταδεικνύει ότι στον εξωτισμό, τα γεωγραφικά σύνορα δεν συμπίπτουν με τα πολιτισμικά όρια: το Μαγκρέμπ (Maghreb, το δυτικό μέρος του αραβικού κόσμου, το οποίο περιλαμβάνει την Αλγερία, τη Λιβύη, τη Μαυριτανία, το Μαρόκο και την Τυνησία) αναπαρίσταται πάντοτε ως Ανατολή και ποτέ ως Αφρική.

Η σημασία του εξωτισμού αφορά αφ’ ενός τα χαρακτηριστικά αυτού που είναι έξω από τη σφαίρα της ταυτότητας, αφ’ ετέρου την έλξη που ασκεί ό,τι έχει τέτοια χαρακτηριστικά. Η ευρύτατη αποδοχή του φαινομένου είναι πασιφανής: ο πολυδιάστατος γλωσσικός, μουσικός και εικαστικός πλούτος, που συσσωρεύτηκε γύρω και μέσα στον εξωτισμό, δημιούργησε ένα κοινό απόθεμα γνώσης που τροφοδοτεί διηνεκώς το συλλογικό και ατομικό φαντασιακό. Οι τόποι που αναπαρίστανται στον εξωτισμό είναι κατ’ εξοχήν φαντασιακοί, αποσυνδέονται από τον πραγματικό κόσμο. Ανοίγονται σαν μια θεατρική σκηνή, με εναλλασσόμενα σκηνικά, όπου δραματοποιούνται οι φαντασιώσεις, κατακλύζουν τις αισθήσεις κι εκλύουν έντονα συναισθήματα, προσφέροντας στον «επισκέπτη» μια ιδανική εμπειρία, έξω από τους περιορισμούς του συμβατικού κόσμου (βλ. την ψηφιακή συλλογή «Εξωτισμός στα Ελληνόφωνα ρεπερτόρια».

Έρευνα και κείμενο: Γιώργος Ευαγγέλου και Νίκος Ορδουλίδης

Δημιουργός (Συνθέτης):
Στιχουργός:
Σαββίδης Αιμίλιος
Χρονολογία έκδοσης:
1945
Τόπος έκδοσης:
Αθήνα
Γλώσσα/ες:
Ελληνικά
Πρώτες λέξεις:
Νοσταλγώ μια γωνιά ξωτική
Εκδότης:
Εκδόσεις "Melody" Α. Χαρικιόπουλου, Στοά Νικολούδη 15, Αθήνα
Κωδικός έκδοσης:
Α. 43 Χ.
Πρωτότυπα δικαιώματα:
Εκδόσεις "Melody" Α. Χαρικιόπουλου, Στοά Νικολούδη 15, Αθήνα
Φυσική περιγραφή:
Χαρτί, 32,2 x 25 εκ., 4 σελίδες, μέτρια κατάσταση
Προέλευση:
Συλλογή Φώτη Σαρρή
Αναγνωριστικό:
202409021150
Άδεια χρήσης:
cc
Παραπομπή:
Αρχείο Κουνάδη, "Αφρική", 2019, https://vmrebetiko.gr/item?id=11417
Στίχοι:
Νοσταλγώ μια γωνιά ξωτική
που είναι σαν ζωγραφιά μαγική
των ταμ ταμ, των μπαμπού θεϊκές μουσικές
νοσταλγώ μελωδίες γλυκές

Αφρική, μυστεριόζ Αφρική
νοσταλγώ και ποθώ μια βραδιά
που κερνά μαγικά τη χαρά στην καρδιά
μια μικρή Αφρικάνα εκεί

Αφρική κι αν μακριά είμαι τώρα
ποτέ μου δεν σε λησμονώ
πάλι εγώ νοσταλγώ μια βραδιά μαγική
Αφρική να ξανάρθω εκεί

Αφρική δεν το κρύβω στο λέγω
πως κλαίγω σαν σε θυμηθώ
κι όλο εγώ τη βραδιά νοσταλγώ
για να ‘ρθω Αφρική να πεθάνω εκεί

Δείτε επίσης