Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και η ηχογράφηση "Marche - Vatan Charkissi II".
Mέχρι τώρα έχουν εντοπιστεί τρεις ηχογραφήσεις του μουσικού σκοπού στην τουρκική δισκογραφία:
- "Vatan marche", Musique du Palais Impérial, Κωνσταντινούπολη, 20 Μαρτίου 1909 (Gramophone 12586b - 2-10205 & επανέκδοση στις ΗΠΑ από τη Victor 63057-A)
- "Marche - Vatan Charkissi II", Musique de la Marine Imperiale Ottomane, Κωνσταντινούπολη, 1908-1909 (Odeon Cx 1963 - 46235/2), παρούσα ηχογράφηση
- "Ey Vatan Ey Ümm-i Müşfik", Şeker Hanım, Κωνσταντινούπολη, 16 Ιουλίου 1910 (Favorite 4050t - 1-59210). Βλ. εδώ το track 7 στο 15':31''.
Σύμφωνα με την παρτιτούρα με τίτλο "Vatan Silistria" και υπότιτλο "Nouvel hymne national Ottoman", η οποία περιλαμβάνεται στην έκδοση "Les Annales politiques et littéraires", 02.05.1909, sel. 418, No. 1349, ως συνθέτης του εμβατηρίου φέρεται ο Τούρκος Rifat Bey (Κωνσταντινούπολη 1820 - Κωνσταντινούπολη 1888), ενώ την εναρμόνιση ανέλαβε ο γνωστός και στην ελληνόφωνη δισκογραφία N. Baldi.
(Ευχαριστούμε θερμά τον Rasid Firatli για την υπόδειξη της παραπάνω παρτιτούρας).
Ο σκοπός εμφανίζεται και στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, στο πατριωτικό τραγούδι «Ύμνος ελευθερίας - Απορώ Μακεδονία» με στίχους που αναφέρονται στον Μακεδονικό αγώνα. Το ηχογράφησε ο Γ. Κανδηλάκης το 1908 -1909 στην Κωνσταντινούπολη για λογαριασμό της Odeon (Xc 2072 ; - 46250).
H παρτιτούρα, σε βυζαντινή μουσική σημειογραφία με ελληνικούς στίχους, σε καταγραφή του Γεωργίου Βασιλά δημοσιεύτηκε το 1908 στην Κωνσταντινούπλη στο περιοδικό Μουσικόν παράρτημα Φόρμιγγος (περίοδος Β΄, έτος δ', τεύχος α', σελ. 13).
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και η ηχογράφηση "Marche - Vatan Charkissi II".
Mέχρι τώρα έχουν εντοπιστεί τρεις ηχογραφήσεις του μουσικού σκοπού στην τουρκική δισκογραφία:
- "Vatan marche", Musique du Palais Impérial, Κωνσταντινούπολη, 20 Μαρτίου 1909 (Gramophone 12586b - 2-10205 & επανέκδοση στις ΗΠΑ από τη Victor 63057-A)
- "Marche - Vatan Charkissi II", Musique de la Marine Imperiale Ottomane, Κωνσταντινούπολη, 1908-1909 (Odeon Cx 1963 - 46235/2), παρούσα ηχογράφηση
- "Ey Vatan Ey Ümm-i Müşfik", Şeker Hanım, Κωνσταντινούπολη, 16 Ιουλίου 1910 (Favorite 4050t - 1-59210). Βλ. εδώ το track 7 στο 15':31''.
Σύμφωνα με την παρτιτούρα με τίτλο "Vatan Silistria" και υπότιτλο "Nouvel hymne national Ottoman", η οποία περιλαμβάνεται στην έκδοση "Les Annales politiques et littéraires", 02.05.1909, sel. 418, No. 1349, ως συνθέτης του εμβατηρίου φέρεται ο Τούρκος Rifat Bey (Κωνσταντινούπολη 1820 - Κωνσταντινούπολη 1888), ενώ την εναρμόνιση ανέλαβε ο γνωστός και στην ελληνόφωνη δισκογραφία N. Baldi.
(Ευχαριστούμε θερμά τον Rasid Firatli για την υπόδειξη της παραπάνω παρτιτούρας).
Ο σκοπός εμφανίζεται και στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, στο πατριωτικό τραγούδι «Ύμνος ελευθερίας - Απορώ Μακεδονία» με στίχους που αναφέρονται στον Μακεδονικό αγώνα. Το ηχογράφησε ο Γ. Κανδηλάκης το 1908 -1909 στην Κωνσταντινούπολη για λογαριασμό της Odeon (Xc 2072 ; - 46250).
H παρτιτούρα, σε βυζαντινή μουσική σημειογραφία με ελληνικούς στίχους, σε καταγραφή του Γεωργίου Βασιλά δημοσιεύτηκε το 1908 στην Κωνσταντινούπλη στο περιοδικό Μουσικόν παράρτημα Φόρμιγγος (περίοδος Β΄, έτος δ', τεύχος α', σελ. 13).
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
