Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και το «Ζεϊμπέκικο».
Η παρούσα ηχογράφηση με αρμόνικα πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, περίπου το 1913 για την εταιρεία Orfeon (Orfeon X 1258 - 10957). Αν και στην ετικέτα του δίσκου δεν αναγράφεται κανένα στοιχείο για τον εκτελεστή, σύμφωνα με τον Hugo Strötbaum (βλ. εδώ) αρμόνικα παίζει ο Γιάγκος Ψωμαθιανός (ή Ψωματιανός ή Ψαμαθιανός ή Ψαματιανός ή Ψαματιαλής ή Παντελωνάς).
Φαίνεται πως ο σκοπός επικοινωνεί με το τραγούδι «Πολίτικο ζεϊμπέκικο» που ηχογράφησε στην Αθήνα το 1929 ο Αντώνης Νταλγκάς (Διαμαντίδης) τρεις φορές, δύο για λογαρισμό της Pathé (70013 – X. 80044 και 70017 - 80079 και στις 26 Νοεμβρίου 1929 για τη His Master's Voice (ΒW-2948 - AO-369).
Ο σκοπός εντοπίζεται και στο τουρκικό ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, τη δεκαετία του 1920 η Orchestre d'Opérette de Stamboul ηχογραφεί στην Κωνσταντινούπολη το ορχηστρικό "Duguah Zeibek Havassi" (Pathé, για το Archives de la Parole). Το 1927, στην Κωνσταντινούπολη, ηχογραφείται από τους Hayretin Efendi (ούτι), Hassan Efendi (κανονάκι), İhsan Bey (βιολί) το "Aidin Zeibek Hawassi” (Odeon Cx 3323 - X 131013 a). Μερικά χρόνια αργότερα, γύρω στα 1939, o Maraşlı Trompet Ramazan και ο Kemani Haralambo ηχογραφούν στην Κωνσταντινούπολη το "Elmalı Zeybeği" (Columbia RT 17857).
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και το «Ζεϊμπέκικο».
Η παρούσα ηχογράφηση με αρμόνικα πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη, περίπου το 1913 για την εταιρεία Orfeon (Orfeon X 1258 - 10957). Αν και στην ετικέτα του δίσκου δεν αναγράφεται κανένα στοιχείο για τον εκτελεστή, σύμφωνα με τον Hugo Strötbaum (βλ. εδώ) αρμόνικα παίζει ο Γιάγκος Ψωμαθιανός (ή Ψωματιανός ή Ψαμαθιανός ή Ψαματιανός ή Ψαματιαλής ή Παντελωνάς).
Φαίνεται πως ο σκοπός επικοινωνεί με το τραγούδι «Πολίτικο ζεϊμπέκικο» που ηχογράφησε στην Αθήνα το 1929 ο Αντώνης Νταλγκάς (Διαμαντίδης) τρεις φορές, δύο για λογαρισμό της Pathé (70013 – X. 80044 και 70017 - 80079 και στις 26 Νοεμβρίου 1929 για τη His Master's Voice (ΒW-2948 - AO-369).
Ο σκοπός εντοπίζεται και στο τουρκικό ρεπερτόριο. Συγκεκριμένα, τη δεκαετία του 1920 η Orchestre d'Opérette de Stamboul ηχογραφεί στην Κωνσταντινούπολη το ορχηστρικό "Duguah Zeibek Havassi" (Pathé, για το Archives de la Parole). Το 1927, στην Κωνσταντινούπολη, ηχογραφείται από τους Hayretin Efendi (ούτι), Hassan Efendi (κανονάκι), İhsan Bey (βιολί) το "Aidin Zeibek Hawassi” (Odeon Cx 3323 - X 131013 a). Μερικά χρόνια αργότερα, γύρω στα 1939, o Maraşlı Trompet Ramazan και ο Kemani Haralambo ηχογραφούν στην Κωνσταντινούπολη το "Elmalı Zeybeği" (Columbia RT 17857).
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
