Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Ένα από αυτά τα συναρπαστικά δίκτυα αφορά γαλλικά τραγούδια, τα οποία οικειοποιήθηκαν μεταξύ άλλων και Έλληνες μουσικοί. Η οικειοποίηση είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες. Η γαλλική οικουμένη δανείζει τα chansons της, τα οποία κουβαλούν μια δυναμική παράδοση τραγουδοποιΐας και επιτέλεσης. Το Παρίσι, η Μονμάρτη και τα cabarets artistiques επηρεάζουν τις μουσικές του κόσμου. Η ατμόσφαιρα από το Chat Noir, το οποίο λειτούργησε από το 1881, φτάνει και στην ελληνική οικουμένη. Τέτοιου τύπου μουσικοί τόποι, τα περίφημα καφέ σαντάν, προκύπτουν στην Αθήνα αλλά και σε άλλα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους. Αυτά τα γαλλικά τραγούδια εξέβαλαν στον ελληνόφωνο κόσμο είτε διά της ευθείας οδού, είτε δια της τεθλασμένης, μέσω άλλων ρεπερτοριακών δικτύων. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει και καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις σε αμέτρητους τόπους, γλώσσες και αισθητικά πλαίσια.
Η εν λόγω ηχογράφηση αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του γαλλικού τραγουδιού "Je cherche après Titine" σε μουσική του Léo Daniderff (Gaston-Ferdinand Niquet) και στίχους των Louis Maubon, Marcel Bertal, Émile Ronn.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα http://dutempsdescerisesauxfeuillesmortes.net το τραγούδι γράφτηκε το 1917.
Γνώρισε παγκόσμια επιτυχία και ηχογραφήθηκε πολλές φορές στην ιστορική δισκογραφία σε διάφορα μέρη, μορφές και γλώσσες (ιταλικά, αγγλικά, πολωνικά, γερμανικά, ισπανικά κ.ά.). Ενδεικτικά:
- "Je cherche après Titine", Emma Liebel, Παρίσι, Ιούλιος 1923 (Henry Saphir 159 A)
- "Ich suche dich Titine", Efim Schachmeister, Βερολίνο 1924 (Gramophone 1721ax - B 40767 / 14972)
- "Når alle lygter tændes", Johan Hye Knudens Strygeorkester, Κοπεγχάγη, 3 Αυγούστου 1924 (Gramophone BT 890-2 - 7-280966 - X 2104 - AM 151)
- "Titina", Fernando, Βραζιλία, πιθανόν 1924 (Odeon 122988)
- "Titine", Eugeniusz Bodo, Βαρσοβία 1925 (Płyta Polska 10535 - 10535)
- "Io cerco la Titina", Roberto Ciaramella, Ιταλία 1925 (Phonotype 4238)
- "Titina", Bill Murray, Νέα Υόρκη, 3 Απριλίου 1925 (Victor B-32294 - 19640A)
- MUZICA AVIAŢEI MILITARE ROMÂNE, Βουκουρέστι, 19 Μαΐου 1925 (Gramophone BT 1520-1 - 2-10792 - AM546)
- "Titina" (οργανικό), Pedro Laurenz - Pedro Maffia, Μπουένος Άιρες, 12 Νοεμβρίου 1925 (Victor BA-705 - 79609)
- "Oy, vai, Titina", Yiddish American Jazz Band, Νέα Υόρκη, 17 Νοεμβρίου 1925 (Victor BVE 33877 - 78453)
- "Yo busco a Titino", Goyita (Pepita Ramos), Βαρκελώνη 1927 (Odeon SO 3770 - 101944)
- "Titina" (στο "Maza Tokijiete"), Tālis Matīss, Ρίγα 1937 (Bellacord Electro M 4320 - 3600)
- "ФОКСТРОТ", Концертный ансамбль под упр. Ф. Ф. КРИШ (Ferdinand Krish's Concert Ensemble), Μόσχα, 1946 (Aprelevka Plant 13694 - 13694)
- Rita Elmgren, Φινλανδία, 1958 (HMV OBF 232 - TJ 84)
Το 1936 ο σκηνοθέτης, σεναριογράφος και ηθοποιός Charlie Chaplin ερμήνευσε μοναδικά το τραγούδι (βλ. εδώ) στην κινηματογραφική ταινία του "Modern Times" (1936).
Τρία χρόνια αργότερα, το 1939, πολωνική παρωδία του τραγουδιού, σε στίχους του Marian Hemar και με τον τίτλο "Wąsik, ach ten wąsik" (Ω, τι μουστάκι), παρουσιάστηκε στην επιθεώρηση "Orzeł czy Rzeszka" στο θέατρο Ali Baba της Βαρσοβίας. Το τραγούδι, με αναφορές στον Τσάρλι Τσάπλιν και τον Αδόλφο Χίτλερ, ερμήνευε ο Ludwik Sempoliński.
Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία έχει εντοπιστεί μέχρι στιγμής μία ακόμα ηχογράφηση του τραγουδιού από τον Τέτο Δημητριάδη ("Titina", Νέα Υόρκη, 20 Μαΐου 1925, Victor B-32647-2 - 78129).
Η ελληνική παρτιτούρα, με στίχους του Νίκου Βλυσσίδη, κυκλοφόρησε στην Αθήνα, πιθανώς το 1924, από τις εκδόσεις Γαϊτάνου - Κωνσταντινίδη - Σταρρ.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Ένα από αυτά τα συναρπαστικά δίκτυα αφορά γαλλικά τραγούδια, τα οποία οικειοποιήθηκαν μεταξύ άλλων και Έλληνες μουσικοί. Η οικειοποίηση είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες. Η γαλλική οικουμένη δανείζει τα chansons της, τα οποία κουβαλούν μια δυναμική παράδοση τραγουδοποιΐας και επιτέλεσης. Το Παρίσι, η Μονμάρτη και τα cabarets artistiques επηρεάζουν τις μουσικές του κόσμου. Η ατμόσφαιρα από το Chat Noir, το οποίο λειτούργησε από το 1881, φτάνει και στην ελληνική οικουμένη. Τέτοιου τύπου μουσικοί τόποι, τα περίφημα καφέ σαντάν, προκύπτουν στην Αθήνα αλλά και σε άλλα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους. Αυτά τα γαλλικά τραγούδια εξέβαλαν στον ελληνόφωνο κόσμο είτε διά της ευθείας οδού, είτε δια της τεθλασμένης, μέσω άλλων ρεπερτοριακών δικτύων. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει και καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και περιλαμβάνει ηχογραφήσεις σε αμέτρητους τόπους, γλώσσες και αισθητικά πλαίσια.
Η εν λόγω ηχογράφηση αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του γαλλικού τραγουδιού "Je cherche après Titine" σε μουσική του Léo Daniderff (Gaston-Ferdinand Niquet) και στίχους των Louis Maubon, Marcel Bertal, Émile Ronn.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα http://dutempsdescerisesauxfeuillesmortes.net το τραγούδι γράφτηκε το 1917.
Γνώρισε παγκόσμια επιτυχία και ηχογραφήθηκε πολλές φορές στην ιστορική δισκογραφία σε διάφορα μέρη, μορφές και γλώσσες (ιταλικά, αγγλικά, πολωνικά, γερμανικά, ισπανικά κ.ά.). Ενδεικτικά:
- "Je cherche après Titine", Emma Liebel, Παρίσι, Ιούλιος 1923 (Henry Saphir 159 A)
- "Ich suche dich Titine", Efim Schachmeister, Βερολίνο 1924 (Gramophone 1721ax - B 40767 / 14972)
- "Når alle lygter tændes", Johan Hye Knudens Strygeorkester, Κοπεγχάγη, 3 Αυγούστου 1924 (Gramophone BT 890-2 - 7-280966 - X 2104 - AM 151)
- "Titina", Fernando, Βραζιλία, πιθανόν 1924 (Odeon 122988)
- "Titine", Eugeniusz Bodo, Βαρσοβία 1925 (Płyta Polska 10535 - 10535)
- "Io cerco la Titina", Roberto Ciaramella, Ιταλία 1925 (Phonotype 4238)
- "Titina", Bill Murray, Νέα Υόρκη, 3 Απριλίου 1925 (Victor B-32294 - 19640A)
- MUZICA AVIAŢEI MILITARE ROMÂNE, Βουκουρέστι, 19 Μαΐου 1925 (Gramophone BT 1520-1 - 2-10792 - AM546)
- "Titina" (οργανικό), Pedro Laurenz - Pedro Maffia, Μπουένος Άιρες, 12 Νοεμβρίου 1925 (Victor BA-705 - 79609)
- "Oy, vai, Titina", Yiddish American Jazz Band, Νέα Υόρκη, 17 Νοεμβρίου 1925 (Victor BVE 33877 - 78453)
- "Yo busco a Titino", Goyita (Pepita Ramos), Βαρκελώνη 1927 (Odeon SO 3770 - 101944)
- "Titina" (στο "Maza Tokijiete"), Tālis Matīss, Ρίγα 1937 (Bellacord Electro M 4320 - 3600)
- "ФОКСТРОТ", Концертный ансамбль под упр. Ф. Ф. КРИШ (Ferdinand Krish's Concert Ensemble), Μόσχα, 1946 (Aprelevka Plant 13694 - 13694)
- Rita Elmgren, Φινλανδία, 1958 (HMV OBF 232 - TJ 84)
Το 1936 ο σκηνοθέτης, σεναριογράφος και ηθοποιός Charlie Chaplin ερμήνευσε μοναδικά το τραγούδι (βλ. εδώ) στην κινηματογραφική ταινία του "Modern Times" (1936).
Τρία χρόνια αργότερα, το 1939, πολωνική παρωδία του τραγουδιού, σε στίχους του Marian Hemar και με τον τίτλο "Wąsik, ach ten wąsik" (Ω, τι μουστάκι), παρουσιάστηκε στην επιθεώρηση "Orzeł czy Rzeszka" στο θέατρο Ali Baba της Βαρσοβίας. Το τραγούδι, με αναφορές στον Τσάρλι Τσάπλιν και τον Αδόλφο Χίτλερ, ερμήνευε ο Ludwik Sempoliński.
Στην ελληνική ιστορική δισκογραφία έχει εντοπιστεί μέχρι στιγμής μία ακόμα ηχογράφηση του τραγουδιού από τον Τέτο Δημητριάδη ("Titina", Νέα Υόρκη, 20 Μαΐου 1925, Victor B-32647-2 - 78129).
Η ελληνική παρτιτούρα, με στίχους του Νίκου Βλυσσίδη, κυκλοφόρησε στην Αθήνα, πιθανώς το 1924, από τις εκδόσεις Γαϊτάνου - Κωνσταντινίδη - Σταρρ.
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
