Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».

Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και το "Τούρνα".

Όσον αφορά το συγκεκριμένο κομμάτι, στην ετικέτα του τουρκικού δίσκου, το τραγούδι χαρακτηρίζεται ως “kanto”. Θεωρείται, δηλαδή, ως μέρος του ρεπερτορίου των kantolar, ένας όρος που φαίνεται να πρωτοχρησιμοποιείται από τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, κυρίως των μεγάλων αστικών κέντρων και ειδικά της Κωνσταντινούπολης, από την εποχή που ιταλικοί θίασοι έδιναν παραστάσεις εκεί. Αν και αρχικά τα kantolar ήταν συνδεδεμένα μόνο με την θεατρική μουσική, σύντομα αυτονομήθηκαν, οπότε και με τον όρο “kanto” (ενικός του kantolar) πλέον περιγράφονταν οποιεσδήποτε λαϊκές και ελαφρές κοσμικές τραγουδιστικές φόρμες (βλ. Pennanen, 2004: 9, O'Connel, 2006: 276, Beşiroğlu & Girgin, 2018: 49).

Στο τουρκικό ρεπερτόριο, ηχογραφήθηκε, επίσης, με τον τίτλο "Güzel Turna Havası" στην Κωνσταντινούπολη, πιθανώς στις αρχές της δεκαετίας του 1920, από τον Hafız Âşir Efendi για την Orfeon (13364).

Ακόμη μία τούρκικη ηχογράφηση εντοπίζεται στην Αμερική, με τον τίτλο “Turnam Nerdan Galior”, από την Amillia Hanum, δηλαδή, την Αμαλία Βάκα. Η ηχογράφηση πραγματοποιήθηκε για λογαριασμό της M.G. Parsekian, στο New Jersey στις αρχές της δεκαετίας του 1920 (122 A – NO 517).

Το τραγούδι εντοπίζεται και στο αρμενικού ενδιαφέροντος ρεπερτόριο που ηχογραφήθηκε στις ΗΠΑ. Συγκεκριμένα γύρω στα 1927 στη Νέα Υόρκη ο Kanuni Garbis Effendi [Կարպիս Սարկաւագ Բակիրճեան, Garbis Sargavak Bakirgian ή Bakirjian] ηχογραφεί το "Güzel Tourna - Ouchak kanto" (Stamboul 102-B - 400).

Ο συγκεκριμένος σκοπός έχει εισέλθει και στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο, με τον τίτλο «Τούρνα», τον οποίο συναντάμε αρκετές φορές στην ιστορική δισκογραφία.

Αναφέρει για το τραγούδι ο Παναγιώτης Κουνάδης (2010, 2: 75): «Η γνωστή αυτή μελωδία των νησιών του Αιγαίου και των παραλίων της Μικράς Ασίας ηχογραφείται για πρώτη φορά με ελληνικούς στίχους στην Αμερική από τη Μαρίκα Παπαγκίκα. Πρωτοεμφανίζεται όμως στη δισκογραφία της Μικράς Ασίας με τον διάσημο τούρκο τραγουδιστή των αρχών του 20ού αιώνα Yaschar Bey με τίτλο "Tourna".

"Turna" στα τουρκικά είναι το πουλί γερανός (και μεταφορικά, όπως και στα ελληνικά, το μηχάνημα ανύψωσης φορτίων, δηλαδή ο γερανός των εργοταξίων και των λιμανιών)».

Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης