Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Ένα από αυτά τα συναρπαστικά δίκτυα αφορά γαλλικά τραγούδια, τα οποία οικειοποιήθηκαν μεταξύ άλλων και Έλληνες μουσικοί. Η οικειοποίηση είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες. Η γαλλική οικουμένη δανείζει τα chansons της, τα οποία κουβαλούν μια δυναμική παράδοση τραγουδοποιΐας και επιτέλεσης. Το Παρίσι, η Μονμάρτη και τα cabarets artistiques επηρεάζουν τις μουσικές του κόσμου. Η ατμόσφαιρα από το Chat Noir, το οποίο λειτούργησε από το 1881, φτάνει και στην ελληνική οικουμένη. Τέτοιου τύπου μουσικοί τόποι, τα περίφημα καφέ σαντάν, προκύπτουν στην Αθήνα αλλά και σε άλλα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους. Αυτά τα γαλλικά τραγούδια εξέβαλαν στον ελληνόφωνο κόσμο είτε διά της ευθείας οδού, είτε δια της τεθλασμένης, μέσω άλλων ρεπερτοριακών δικτύων. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει και καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί πως σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και δεν αφορά μόνο τις ελληνο-γαλλικές σχέσεις. Τέλος, ουκ ολίγες φορές, συναντάμε τραγούδια των οποίων οι δημιουργοί γεννήθηκαν σε διαφορετικό τόπο, έδρασαν σε άλλον, και, εντέλει, συναντήθηκαν σε τρίτους τόπους και δημιούργησαν ένα νέο έργο, εμπνεόμενοι πολλές φορές από κάποιο προϋπάρχον. Αναμφισβήτητα, τέτοιου τύπου περιπτώσεις καταδεικνύουν την συνθετότητα όσον αφορά τα ζητήματα κυριότητας των έργων, αλλά και του προβλήματος εφαρμογής εθνικών προσήμων στις μουσικές δημιουργίες.
Η παρούσα ηχογράφηση αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του γαλλικού τραγουδιού "Mon Paris" σε μουσική των Vincent Scotto - Jean Boyer και στίχους του Lucien Boyer. Προέρχεται από τη γαλλική revue "Paris-Voyeur", η οποία έκανε πρεμιέρα στο θέατρο Palace στο Παρίσι στις 18 Σεπτεμβρίου 1925.
Το τραγούδι ηχογραφήθηκε αρκετές φορές στην ιστορική δισκογραφία. Ενδεικτικά:
- M. Alibert, Παρίσι 24 Φεβρουαρίου 1926 (Gramophone BD 4052-1 - 2-232725 K3305)
- Perchicot, Παρίσι, 11 Μαρτίου 1926 (Disque Francais Salabert 235 - 665)
- Louis Lynel, Γαλλία, 12 Απριλίου 1926 (Pathé 4244A - 200162)
- Gardoni (ακορντεόν), Puig (μπάντζο), Baiz (φλάουτο), Γαλλία, Σεπτέμβριος 1926 (Pathé 9652A)
- Dajos Béla Orkester, Βερολίνο, 14 Σεπτεμβρίου 1926 (Odeon Be 5236-3 - O-3339)
- Emma Liebel, Γαλλία, Σεπτέμβριος 1926 (Odeon KI 889 - 74.174)
- George W. Byng Orchestra, Λονδίνο, 11 Οκτωβρίου 1926 (Gramophone Bb 9090-1 - 18-280694 - X2386)
Η παρτιτούρα του τραγουδιού εκδόθηκε στο Παρίσι το 1925 από τις Editions Francis Salabert.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία η παρούσα ηχογράφηση αποτελεί τη μοναδική καταγραφή του τραγουδιού στην ελληνική ιστορική δισκογραφία.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον προκαλεί η εμφάνιση διασκευής του τραγουδιού και στο σεφαραδίτικο ρεπερτόριο της Θεσσαλονίκης, υπό τον τίτλο "Salonik ya se troko". Οι στίχοι του τραγουδιού στα λαντίνο και η μετάφρασή τους στα ελληνικά συμπεριλαμβάνονται στο κείμενο του Αλμπέρτου Ναρ «Εβραίοι και ρεμπέτικο» (1997: 281–327). Το κείμενο αυτό μεταφράστηκε στα αγγλικά και είναι υπό έκδοση στον συλλογικό τόμο που επιμελήθηκε ο Ed Emery: The SOAS Rebetiko Reader. Συνοδεύεται, δε, από κριτικό σχολιασμό και παράθεση παραρτήματος από την Rivka Havassi. Η τελευταία αναφέρει ότι οι στίχοι του συγκεκριμένου τραγουδιού συμπεριλήφθηκαν και στην συλλογή των Sadik Gershon and Moshe Kazes "10 kantes populares de Sadik i Gazoz" (περίπου 1927), σημειώνοντας ότι το τραγούδι αποτελεί διασκευή του γαλλικού foxtrot "Mon Paris".
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Το δίκτυο μέσα στο οποίο συμμετέχει το ελληνόφωνο αστικό λαϊκό τραγούδι, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς του, είναι μεγαλειώδες. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Κοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Ένα από αυτά τα συναρπαστικά δίκτυα αφορά γαλλικά τραγούδια, τα οποία οικειοποιήθηκαν μεταξύ άλλων και Έλληνες μουσικοί. Η οικειοποίηση είναι διττή: αφορά αφενός τον στίχο ο οποίος πλέον είναι ελληνικός (συχνά, μάλιστα, δεν έχει καμία σχέση με τον πρωτότυπο), αλλά, αφετέρου, και τις πρακτικές εκτέλεσης: διαφορετικό οργανολόγιο, διαφορετικό τραγουδιστικό ύφος, συχνά διαφοροποιήσεις στις μελωδικές και ρυθμικές φόρμες, και στις αρμονίες. Οι Έλληνες μουσικοί προσαρμόζουν αυτό που ακούν στη δική τους συνθήκη, με βάση τις δικές τους δυνατότητες. Η γαλλική οικουμένη δανείζει τα chansons της, τα οποία κουβαλούν μια δυναμική παράδοση τραγουδοποιΐας και επιτέλεσης. Το Παρίσι, η Μονμάρτη και τα cabarets artistiques επηρεάζουν τις μουσικές του κόσμου. Η ατμόσφαιρα από το Chat Noir, το οποίο λειτούργησε από το 1881, φτάνει και στην ελληνική οικουμένη. Τέτοιου τύπου μουσικοί τόποι, τα περίφημα καφέ σαντάν, προκύπτουν στην Αθήνα αλλά και σε άλλα αστικά κέντρα του ελληνικού κράτους. Αυτά τα γαλλικά τραγούδια εξέβαλαν στον ελληνόφωνο κόσμο είτε διά της ευθείας οδού, είτε δια της τεθλασμένης, μέσω άλλων ρεπερτοριακών δικτύων. Σε κάθε περίπτωση, η διακίνηση μουσικών αποτελεί ήδη πραγματικότητα πριν τον 20ό αιώνα, με τις περιοδείες των θεατρικών και μουσικών παραστάσεων αλλά και με τα δίκτυα των μουσικών εκδοτικών οίκων. Η δισκογραφία όχι μόνο ενσωματώνεται σε αυτό το πλαίσιο, αλλά διαδραματίζει και καίριο ρόλο στον μετασχηματισμό του. Θα πρέπει, επίσης, να σημειωθεί πως σε ποικίλες περιπτώσεις, συχνά και λόγω της μεγάλης επιτυχίας που γνώρισαν τα τραγούδια διεθνώς, το δίκτυο που τελικά προκύπτει είναι εξαιρετικά σύνθετο και δεν αφορά μόνο τις ελληνο-γαλλικές σχέσεις. Τέλος, ουκ ολίγες φορές, συναντάμε τραγούδια των οποίων οι δημιουργοί γεννήθηκαν σε διαφορετικό τόπο, έδρασαν σε άλλον, και, εντέλει, συναντήθηκαν σε τρίτους τόπους και δημιούργησαν ένα νέο έργο, εμπνεόμενοι πολλές φορές από κάποιο προϋπάρχον. Αναμφισβήτητα, τέτοιου τύπου περιπτώσεις καταδεικνύουν την συνθετότητα όσον αφορά τα ζητήματα κυριότητας των έργων, αλλά και του προβλήματος εφαρμογής εθνικών προσήμων στις μουσικές δημιουργίες.
Η παρούσα ηχογράφηση αποτελεί διασκευή με ελληνικούς στίχους του γαλλικού τραγουδιού "Mon Paris" σε μουσική των Vincent Scotto - Jean Boyer και στίχους του Lucien Boyer. Προέρχεται από τη γαλλική revue "Paris-Voyeur", η οποία έκανε πρεμιέρα στο θέατρο Palace στο Παρίσι στις 18 Σεπτεμβρίου 1925.
Το τραγούδι ηχογραφήθηκε αρκετές φορές στην ιστορική δισκογραφία. Ενδεικτικά:
- M. Alibert, Παρίσι 24 Φεβρουαρίου 1926 (Gramophone BD 4052-1 - 2-232725 K3305)
- Perchicot, Παρίσι, 11 Μαρτίου 1926 (Disque Francais Salabert 235 - 665)
- Louis Lynel, Γαλλία, 12 Απριλίου 1926 (Pathé 4244A - 200162)
- Gardoni (ακορντεόν), Puig (μπάντζο), Baiz (φλάουτο), Γαλλία, Σεπτέμβριος 1926 (Pathé 9652A)
- Dajos Béla Orkester, Βερολίνο, 14 Σεπτεμβρίου 1926 (Odeon Be 5236-3 - O-3339)
- Emma Liebel, Γαλλία, Σεπτέμβριος 1926 (Odeon KI 889 - 74.174)
- George W. Byng Orchestra, Λονδίνο, 11 Οκτωβρίου 1926 (Gramophone Bb 9090-1 - 18-280694 - X2386)
Η παρτιτούρα του τραγουδιού εκδόθηκε στο Παρίσι το 1925 από τις Editions Francis Salabert.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία η παρούσα ηχογράφηση αποτελεί τη μοναδική καταγραφή του τραγουδιού στην ελληνική ιστορική δισκογραφία.
Ξεχωριστό ενδιαφέρον προκαλεί η εμφάνιση διασκευής του τραγουδιού και στο σεφαραδίτικο ρεπερτόριο της Θεσσαλονίκης, υπό τον τίτλο "Salonik ya se troko". Οι στίχοι του τραγουδιού στα λαντίνο και η μετάφρασή τους στα ελληνικά συμπεριλαμβάνονται στο κείμενο του Αλμπέρτου Ναρ «Εβραίοι και ρεμπέτικο» (1997: 281–327). Το κείμενο αυτό μεταφράστηκε στα αγγλικά και είναι υπό έκδοση στον συλλογικό τόμο που επιμελήθηκε ο Ed Emery: The SOAS Rebetiko Reader. Συνοδεύεται, δε, από κριτικό σχολιασμό και παράθεση παραρτήματος από την Rivka Havassi. Η τελευταία αναφέρει ότι οι στίχοι του συγκεκριμένου τραγουδιού συμπεριλήφθηκαν και στην συλλογή των Sadik Gershon and Moshe Kazes "10 kantes populares de Sadik i Gazoz" (περίπου 1927), σημειώνοντας ότι το τραγούδι αποτελεί διασκευή του γαλλικού foxtrot "Mon Paris".
Έρευνα και κείμενο: Λεονάρδος Κουνάδης και Νίκος Ορδουλίδης
© 2019 ΑΡΧΕΙΟ ΚΟΥΝΑΔΗ
