Η επικοινωνία μεταξύ των ανθρώπων πέρασε από αμέτρητα στάδια, χρησιμοποιώντας πλείστα όσα μέσα και πρακτικές. Αναμφισβήτητα, η γραφή –με όποιον τρόπο και αν αυτή μεταμορφώθηκε– αποτέλεσε ορόσημο για το, κρίσιμο για την ανθρωπότητα, επίπεδο της υποστασιοποίησης της πληροφορίας. Στον κόσμο της νεωτερικότητας, στα μισά περίπου του 19ου αιώνα, η επιστολική μορφή επικοινωνίας απέκτησε ένα νέο μέσο, το οποίο θα άλλαζε άρδην το ύφος της αποστολής γραπτών μηνυμάτων: τις καρτ-ποστάλ. Την ιδιοσυστασία τους ορίζει η τυπωμένη εικόνα, η οποία λειτουργεί ως συνοδευτικό «δώρο» του χειρόγραφου μηνύματος του αποστολέα. Δεν είναι, δε, λίγες οι περιπτώσεις, που η ίδια η εικόνα συνιστά και το ίδιο το μήνυμα, μιας και πλείστες όσες καρτ-ποστάλ στάλθηκαν χωρίς ιδιόχειρη σημείωση. Η επίσημη πρώτη του νέου αυτού μέσου λαμβάνει χώρα στην αρτισύστατη Αυστροουγγρική Αυτοκρατορία, στην 1η Οκτωβρίου του 1869, και σταδιακά αποκτά μια πρωτόγνωρη δημοφιλία: όλοι θέλουν να στείλουν σε κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο μια εικόνα, την οποία οι ίδιοι ξεδιάλεξαν. Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, η δισκογραφία, το ραδιόφωνο, η φωτογραφία, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους. Αυτό ακριβώς το πλαίσιο επιτρέπει στις καρτ-ποστάλ να ακμάσουν· αυτή είναι η «χρυσή τους εποχή». Καταλυτική, για την διευκόλυνση της παγκόσμιας διακίνησής τους, αποτέλεσε η σύσταση της «Παγκόσμιας Ταχυδρομικής Ένωσης». Στις 9 Οκτωβρίου του 1874, η Συνθήκη της Βέρνης θέσπισε την αποστολή και παράδοση της αλληλογραφίας, μεταξύ των μελών της.

Οι συνεχείς εξελίξεις στην τεχνολογία του νέου μέσου στόχευαν στην ευχρηστία και την ελκυστικότητα του προϊόντος, με σκοπό την απεύθυνσή του σε ολοένα και ευρύτερο κοινό. Οι πρώτες καρτ-ποστάλ ήταν μικρού μεγέθους και δεν έφεραν εικόνες. Παρόλα αυτά, το βολικό μέγεθός τους, το ανθεκτικό υλικό χαρτονιού, και η ενσωμάτωση του κόστους γραμματοσήμου στην τιμή αγοράς τους, αποτέλεσαν καινοτόμα για την εποχή χαρακτηριστικά που αναβάθμιζαν την ποιότητα επικοινωνίας. Η μία τους πλευρά προορίζονταν για την αναγραφή του μηνύματος, ενώ η άλλη για τα στοιχεία αποστολής. Σύντομα, όμως, κάνει την εμφάνισή της η εικόνα, αυξάνοντας δραματικά την ζήτησή τους. Η εξέλιξη της τεχνολογίας της φωτογραφίας από τη δεκαετία του 1830, καθιστά την «πραγματική» εικόνα περιζήτητη. Οι καρτ-ποστάλ εισέρχονται δυναμικά σε ένα παγκόσμιο δίκτυο διανομής και γίνονται αρωγός στη διακίνηση της εικόνας, η οποία μνημειώνει το «τοπικό», μεταφέροντας τις συνδεδεμένες με αυτό κοινωνικές αναπαραστάσεις όσο γίνεται πιο μακριά του. Αφήνει –αν όχι επιζητεί– χώρο για την ενεργοποίηση του φαντασιακού από την πλευρά του παραλήπτη.

Η καρτ-ποστάλ, με την τρίγλωσση λεζάντα “ATHÈNES.-Eglise byzantine (Capnicarée).” / “ATHENS.-Byzantine Church (Capnicarea).” / «ΑΘΗΝΑΙ.-Εκκλησία βυζαντινή (Καπνικαρέα).», αποτελεί έκδοση που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα, όπως συνάγουμε από την πίσω/verso πλευρά όπου αναγράφεται «Εκδότης Θωμάς Β. Σακελλαρίδης, Αθήναι.», και φέρει τον κωδικό 58774. Στην προκειμένη καρτ ποστάλ προβάλλεται η θρησκευτική ταυτότητα της πόλης. Η εκκλησία της Παναγίας Καπνικαρέας, αναγερμένη περίπου τον 11ο αιώνα, βρίσκεται στο κέντρο της Αθήνας, στην οδό Ερμού.

Ο φακός του φωτογράφου εστιάζει στην εκκλησία και συνάμα συστήνει την εικόνα μίας γειτονιάς της ελληνικής πρωτεύουσας, στις αρχές του 20ού αιώνα.

Η φωτογραφία είναι επιχρωματισμένη και καταλαμβάνει ολόκληρη την μπροστινή/recto πλευρά, με ένα μικρό κενό στα δεξιά. Το verso είναι χωρισμένο καθέτως, με το αριστερό μέρος να προορίζεται για το μήνυμα και το δεξί για τα στοιχεία της αποστολής. Εκεί, διακρίνονται διακεκομμένες γραμμές για την συμπλήρωση της διεύθυνσης, καθώς και πεδίο για την επικόλληση του γραμματοσήμου.

Το κείμενο είναι γραμμένο στα γαλλικά: «Να τι βρήκαμε ως καρτ ποστάλ στο νησί της “Emnos” [σ.σ.: ίσως ήθελε να γράψει Λήμνου], οι κάτοικοι του οποίου είναι Έλληνες» (“Voici ce que nous trouvons comme cartes postales à l'ile de l'Emnos dont les habitants sont Grecs”). Δεν αναγράφεται κανένα άλλο στοιχείο σχετικά με τον αποστολέα και τον παραλήπτη, και δεν φέρει σφραγίδα, ούτε γραμματόσημο. Πιθανώς, για την αποστολή της συγκεκριμένης καρτ-ποστάλ χρησιμοποιήθηκε φάκελος, όπου αναγράφηκαν τα στοιχεία που λείπουν. Η καρτ-ποστάλ βρέθηκε να πωλείται εκτός Αθηνών, απ’ όπου και πιθανότατα απεστάλη. Αν είναι η Λήμνος, μπορούμε να εικάσουμε ότι η αποστολή έγινε πριν το 1912, μιας και μέχρι τότε το νησί δεν είχε ακόμη προσαρτηθεί από το ελληνικό κράτος, αλλά ήταν ακόμη τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Ίσως γι’ αυτό ο αποστολέας εξεπλάγη, διότι διαπίστωσε ότι η ελληνόφωνη κοινότητα ήταν μεγαλύτερη σε σχέση με τις υπόλοιπες στο νησί.

Έρευνα και κείμενο: Δώρα Σπετσιώτου