Part of the content is temporarily available only in Greek
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και η παρούσα ηχογράφηση.
Το τραγούδι αναφέρεται στον ζεϊμπέκη Çakırcalı Mehmet Efe (1872, Ödemiş - 1911, Nazilli), γνωστό ως Τσακιτζή (Çakıcı). Όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του Yaşar Kemal «Ο Τσακιτζής» (εκδόσεις «Άγρα», Αθήνα 1994 ): «Ο Τσακιτζής (Τσακίρτζαλη Μεχμέτ Εφέ) είναι ο πιο φημισμένος λησταντάρτης της Ανατολής των αρχών του αιώνα μας. Η ανταρσία του εναντίον της οθωμανικής εξουσίας, η ζωηρή δράση του εναντίον της πλουτοκρατίας και η ευεργετική στάση του απέναντι στα λαϊκά στρώματα τον ανέδειξαν σε θρυλικό λαϊκό ήρωα. Τον αποκάλεσαν "ιππότη της Ανατολής" και η φήμη του διαδόθηκε σ' Ανατολή και Δύση».
Η ζωή και οι περιπέτειές του προσέλαβαν μυθικές διαστάσεις και τροφοδότησαν τη λαϊκή μυθολογία, το θέατρο σκιών (βλ. εδώ), το θέατρο (βλ. εδώ), τη λογοτεχνία (βλ. ενδεικτικά εδώ και εδώ), τη ζωγραφική (βλ. εδώ), το κόμικ (βλ. εδώ), το μπαλέτο (διασκευή μυθιστορήματος του Yaşar Kemal «Ο Τσακιτζής» βλ. εδώ), και τον κινηματογράφο (βλ. για τις τουρκικές ταινίες εδώ, εδώ, εδώ, εδώ και εδώ και για την ελληνική ταινία εδώ και εδώ), τόσο της νεότερης Τουρκίας όσο και της Ελλάδας, ενώ αποτέλεσαν το θέμα διαλέξεων (βλ. σελ. 41 εδώ) και διδακτορικής διατριβής (βλ. εδώ).
Όσον αφορά την ιστορική δισκογραφία, η πρώτη ηχογράφηση του τραγουδιού εντοπίζεται το 1908, τρία περίπου χρόνια πριν το θάνατο του Çakırcalı Mehmet Efe. Έχει τίτλο “Tchakidji Turkessou”, (Odeon XS-1857 – 54500) και πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τον Εβραίο Haim Effendi. Δύο περίπου χρόνια αργότερα, τον Ιούλιο του 1910 ο “Tchakidji” ηχογραφείται από την Shekar Hanim (Κωνσταντινούπολη, Favorite 4051-t – 1-56207 και Columbia 56207 – E-6110).
Ηχογραφήθηκε, επίσης, με τον τίτλο “İzmir'in Kavakları”, από τον Nevzat Güyer (Κωνσταντινούπολη, 1946, Columbia CTZ 6970 – RT 17934) και ως “Çakıcı Türküsü” από τη Safiye Ayla, (Κωνσταντινούπολη, 1951, Columbia CTZ 7105 – BT-22184).
Στον ιστότοπο του Cemal Ünlü καταγράφεται και άλλες ηχογραφήσεις με τον τίτλο "Çakıcı" για τις οποίες δεν έχει βρεθεί ηχητικό υλικό. Ενδεικτικά αναφέρουμε την ηχογράφηση “Çakıcı/Kanto” με τον Haim Efendi (Orfeon 10229).
Στην τουρκόφωνη δισκογραφία ηχογραφήθηκε, επίσης, στις ΗΠΑ από τον Αχχιλέα Πούλο (“Chakiji Zeibek”, Νέα Υόρκη, 1926, Columbia W205439-3 – 75009-F και Columbia UK 205439 – 11630), από τους Ashot Yergat (τραγούδι και ούτι), J. Kappas (κλαρίνο), T. Kappas (κανονάκι) (“Tsakitzis (Zeibek)”, Νέα Υόρκη, γύρω στα 1940, Panhellenic P 141 B) και από την Modern Türk Orkestrasi T. Ağabey (“Çakıcı”, ΗΠΑ, δεκαετία του 1940, Balkan 4013-A).
Επίσης, ηχογραφήθηκε στα τουρκικά με τον τίτλο «Τσακιτζής (Τραγούδι τουρκικό)» από τον Λευτέρη Μενελενλή και τους Δημήτρη Σέμσης [Σαλονικιό] (βιολί), Δημήτρη Αραπάκη (σαντούρι) και Κυριακίδη (ούτι), στην Αθήνα, το 1927 (Columbia UK 20005 – 8009).
Στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο τον σκοπό τον συναντάμε με τους παρακάτω τίτλους:
– «Η Στελλίτσα», Ρόζα Εσκενάζυ – Κώστας Νούρος, Αθήνα, 1 Ιανουαρίου 1934 (OT 1508-1 – AO 2092 και Orthophonic S-667-A, RCA Victor 38-3053-A), ως σύνθεση του Σταύρου Παντελίδη.
– «Στελλίτσα και Νίτσα», Στελλάκης Περπινιάδης – Χρύσα Βαβδύλα, Αθήνα 1934 (Odeon Go 2028 – GA 1744), ως σύνθεση του Σταύρου Παντελίδη.
– «Τσακιτζής», Κώστας Γκαντίνης, Νέα Υόρκη, 27 Δεκεμβρίου 1939 (Orthophonic BS 046133 – S-516-B και RCA Victor 26-8013-B, RCA Victor C9FB-0083 – 26-8328).
– «Ο τσακιτζής», Μάρκος Μελκόν (ούτι και τραγούδι), Αθανάσιος Ζέρβας (βιολί) και Ορχήστρα, ΗΠΑ, τέλη δεκαετίας του 1940 (Liberty 23).
– «Τσακιτζή», Ρόζα Εσκενάζυ, Κωνσταντινούπολη, 1950-1951 (Balkan 834-Α).
Στη νεότερη δισκογραφία, ο λαϊκός ήρωας θα εμπνεύσει μια νέα δημιουργία. Στις 24 Νοεμβρίου 1960, οι Στράτος Διονυσίου, Καίτη Θύμη και Βεατρίκη Κάλι ηχογραφούν στην Αθήνα, σε μουσική του Μπάμπη Μπακάλη και στίχους του Δημήτρη Γκούτη, το τραγούδι «Ο τσακιτζής» (His Master's Voice 7XGA 779 - 7PG 2831). Την επόμενη χρονιά, το 1960 ο Βαγγέλης Περπινιάδης ηχογραφεί στην Αθήνα μία ακόμα εκτέλεση του σκοπού του «Τσακιτζή», ως σύνθεση του δική του σε στίχους του Αντώνη Βαμβακάρη («Αμάν αμάν Τσακιτζή», Odeon 7XGO 582 – DSOG 2690).
Το τραγούδι παραμένει ενεργό τόσο στη δισκογραφία όσο και στα πάλκα, παράγοντας συνεχώς νέες εκτελέσεις και διασκευές τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία (βλ. ενδεικτικά εδώ).
Στις αρχές του 20ού αιώνα η Ευρώπη βρίσκεται σε ειρήνη και ευημερία. Η «Ωραία Εποχή» είναι απόρροια προηγούμενων σημαντικών ιστορικών γεγονότων και εξελίξεων. Τα δίκτυα που δημιουργούνται και εξελίσσονται διακινούν ανθρώπους και τα προϊόντα τους, υλικά και άυλα. Μέσα σε αυτόν τον πολυεπίπεδο κόσμο εφευρίσκεται η ηχογράφηση και η αναπαραγωγή του ήχου. Οι πρώτες δισκογραφικές εταιρείες στέλνουν κινητά συνεργεία κυριολεκτικά σε όλη την οικουμένη, για να ηχογραφήσουν τοπικούς μουσικούς. Το εύρος του ρεπερτορίου είναι ατελείωτο. Η κοσμοπολίτικη συνθήκη μεγάλων αστικών κέντρων ευνοεί τους πολυστυλισμούς και τις πολυμορφικότητες. Αποικιοκρατία, επαναστάσεις, συρράξεις, προσφυγικά ρεύματα∙ το θέατρο, ο κινηματογράφος, το ραδιόφωνο, η φωτογράφιση, οι περιοδείες από ορχήστρες, αλλά και οι κυκλοφορίες στους πάσης φύσεως εμπορικούς διαύλους, μέσα σε έναν κόσμο που εξελίσσεται δυναμικά και ανισότροπα, διαμορφώνουν ένα σύνθετο πλέγμα από «κέντρα» και «περιφέρειες» σε εναλλασσόμενους ρόλους, που θέτουν τα μουσικά ιδιώματα σε κίνηση, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Τα δίκτυα μέσα στα οποία συμμετέχουν οι ελληνόφωνες μουσικές, συνομιλώντας διαρκώς με τους συνένοικούς τους, είναι μεγαλειώδη. Η δισκογραφία έχει ήδη προσφέρει σημαντικά εργαλεία στην κατανόηση των σχέσεων που αναπτύχθηκαν μεταξύ των «εθνικών» ρεπερτορίων. Αποτέλεσμα της εν εξελίξει έρευνας είναι ο «Kοσμοπολιτισμός στην Ελληνική Ιστορική Δισκογραφία».
Όπως είναι φυσικό, στα μεγάλα αστικά κέντρα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας γύρω από την Μεσόγειο θάλασσα, οι «συνομιλίες» των ελληνόφωνων με τους συνενοίκους τους τουρκόφωνους μουσουλμάνους, καθολικούς ελληνόφωνους, Αρμένηδες, σεφαραδίτες και ασκενάζι Εβραίους, προτεστάντες λεβαντίνους, Ευρωπαίους και Αμερικάνους, υπήρξαν περισσότερο από έντονες. Πολύ συχνά, το εύρος αυτού του δικτύου εκτείνεται στα Βαλκάνια, στην Ανατολική και σε τμήμα ακόμη και της Κεντρικής Ευρώπης. Ιδίως όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ ορθόδοξων και μουσουλμάνων, τα σχετικά τεκμήρια καταδεικνύουν τις μεταξύ τους μουσικές ανταλλαγές και αποσαφηνίζουν μια οικουμένη όπου όλοι συνεισφέρουν στο μεγάλο μουσικό «χωνευτήρι» και όλοι μπορούν να αντλήσουν από αυτό. Και να το επανακαταθέσουν, σε νέα μορφή, με αναδιαμορφωμένο το κείμενό του και το νόημά του, με άλλοτε σαφείς και άλλοτε θολές παραπομπές στο προ-κείμενό του. Μέχρι να το ανασύρει ξανά κάποιος άλλος, μέσα από το «χωνευτήρι», ώστε να γίνεται ξεκάθαρο πως, στην αναδημιουργική και δυναμική αυτή διαδικασία όπου η ρευστότητα κυριαρχεί, τέλος δεν θα υπάρξει. Μια περίπτωση που προέρχεται από τέτοιου τύπου ρεπερτόρια είναι και η παρούσα ηχογράφηση.
Το τραγούδι αναφέρεται στον ζεϊμπέκη Çakırcalı Mehmet Efe (1872, Ödemiş - 1911, Nazilli), γνωστό ως Τσακιτζή (Çakıcı). Όπως αναφέρεται στο οπισθόφυλλο του βιβλίου του Yaşar Kemal «Ο Τσακιτζής» (εκδόσεις «Άγρα», Αθήνα 1994 ): «Ο Τσακιτζής (Τσακίρτζαλη Μεχμέτ Εφέ) είναι ο πιο φημισμένος λησταντάρτης της Ανατολής των αρχών του αιώνα μας. Η ανταρσία του εναντίον της οθωμανικής εξουσίας, η ζωηρή δράση του εναντίον της πλουτοκρατίας και η ευεργετική στάση του απέναντι στα λαϊκά στρώματα τον ανέδειξαν σε θρυλικό λαϊκό ήρωα. Τον αποκάλεσαν "ιππότη της Ανατολής" και η φήμη του διαδόθηκε σ' Ανατολή και Δύση».
Η ζωή και οι περιπέτειές του προσέλαβαν μυθικές διαστάσεις και τροφοδότησαν τη λαϊκή μυθολογία, το θέατρο σκιών (βλ. εδώ), το θέατρο (βλ. εδώ), τη λογοτεχνία (βλ. ενδεικτικά εδώ και εδώ), τη ζωγραφική (βλ. εδώ), το κόμικ (βλ. εδώ), το μπαλέτο (διασκευή μυθιστορήματος του Yaşar Kemal «Ο Τσακιτζής» βλ. εδώ), και τον κινηματογράφο (βλ. για τις τουρκικές ταινίες εδώ, εδώ, εδώ, εδώ και εδώ και για την ελληνική ταινία εδώ και εδώ), τόσο της νεότερης Τουρκίας όσο και της Ελλάδας, ενώ αποτέλεσαν το θέμα διαλέξεων (βλ. σελ. 41 εδώ) και διδακτορικής διατριβής (βλ. εδώ).
Όσον αφορά την ιστορική δισκογραφία, η πρώτη ηχογράφηση του τραγουδιού εντοπίζεται το 1908, τρία περίπου χρόνια πριν το θάνατο του Çakırcalı Mehmet Efe. Έχει τίτλο “Tchakidji Turkessou”, (Odeon XS-1857 – 54500) και πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη από τον Εβραίο Haim Effendi. Δύο περίπου χρόνια αργότερα, τον Ιούλιο του 1910 ο “Tchakidji” ηχογραφείται από την Shekar Hanim (Κωνσταντινούπολη, Favorite 4051-t – 1-56207 και Columbia 56207 – E-6110).
Ηχογραφήθηκε, επίσης, με τον τίτλο “İzmir'in Kavakları”, από τον Nevzat Güyer (Κωνσταντινούπολη, 1946, Columbia CTZ 6970 – RT 17934) και ως “Çakıcı Türküsü” από τη Safiye Ayla, (Κωνσταντινούπολη, 1951, Columbia CTZ 7105 – BT-22184).
Στον ιστότοπο του Cemal Ünlü καταγράφεται και άλλες ηχογραφήσεις με τον τίτλο "Çakıcı" για τις οποίες δεν έχει βρεθεί ηχητικό υλικό. Ενδεικτικά αναφέρουμε την ηχογράφηση “Çakıcı/Kanto” με τον Haim Efendi (Orfeon 10229).
Στην τουρκόφωνη δισκογραφία ηχογραφήθηκε, επίσης, στις ΗΠΑ από τον Αχχιλέα Πούλο (“Chakiji Zeibek”, Νέα Υόρκη, 1926, Columbia W205439-3 – 75009-F και Columbia UK 205439 – 11630), από τους Ashot Yergat (τραγούδι και ούτι), J. Kappas (κλαρίνο), T. Kappas (κανονάκι) (“Tsakitzis (Zeibek)”, Νέα Υόρκη, γύρω στα 1940, Panhellenic P 141 B) και από την Modern Türk Orkestrasi T. Ağabey (“Çakıcı”, ΗΠΑ, δεκαετία του 1940, Balkan 4013-A).
Επίσης, ηχογραφήθηκε στα τουρκικά με τον τίτλο «Τσακιτζής (Τραγούδι τουρκικό)» από τον Λευτέρη Μενελενλή και τους Δημήτρη Σέμσης [Σαλονικιό] (βιολί), Δημήτρη Αραπάκη (σαντούρι) και Κυριακίδη (ούτι), στην Αθήνα, το 1927 (Columbia UK 20005 – 8009).
Στο ελληνόφωνο ρεπερτόριο τον σκοπό τον συναντάμε με τους παρακάτω τίτλους:
– «Η Στελλίτσα», Ρόζα Εσκενάζυ – Κώστας Νούρος, Αθήνα, 1 Ιανουαρίου 1934 (OT 1508-1 – AO 2092 και Orthophonic S-667-A, RCA Victor 38-3053-A), ως σύνθεση του Σταύρου Παντελίδη.
– «Στελλίτσα και Νίτσα», Στελλάκης Περπινιάδης – Χρύσα Βαβδύλα, Αθήνα 1934 (Odeon Go 2028 – GA 1744), ως σύνθεση του Σταύρου Παντελίδη.
– «Τσακιτζής», Κώστας Γκαντίνης, Νέα Υόρκη, 27 Δεκεμβρίου 1939 (Orthophonic BS 046133 – S-516-B και RCA Victor 26-8013-B, RCA Victor C9FB-0083 – 26-8328).
– «Ο τσακιτζής», Μάρκος Μελκόν (ούτι και τραγούδι), Αθανάσιος Ζέρβας (βιολί) και Ορχήστρα, ΗΠΑ, τέλη δεκαετίας του 1940 (Liberty 23).
– «Τσακιτζή», Ρόζα Εσκενάζυ, Κωνσταντινούπολη, 1950-1951 (Balkan 834-Α).
Στη νεότερη δισκογραφία, ο λαϊκός ήρωας θα εμπνεύσει μια νέα δημιουργία. Στις 24 Νοεμβρίου 1960, οι Στράτος Διονυσίου, Καίτη Θύμη και Βεατρίκη Κάλι ηχογραφούν στην Αθήνα, σε μουσική του Μπάμπη Μπακάλη και στίχους του Δημήτρη Γκούτη, το τραγούδι «Ο τσακιτζής» (His Master's Voice 7XGA 779 - 7PG 2831). Την επόμενη χρονιά, το 1960 ο Βαγγέλης Περπινιάδης ηχογραφεί στην Αθήνα μία ακόμα εκτέλεση του σκοπού του «Τσακιτζή», ως σύνθεση του δική του σε στίχους του Αντώνη Βαμβακάρη («Αμάν αμάν Τσακιτζή», Odeon 7XGO 582 – DSOG 2690).
Το τραγούδι παραμένει ενεργό τόσο στη δισκογραφία όσο και στα πάλκα, παράγοντας συνεχώς νέες εκτελέσεις και διασκευές τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Τουρκία (βλ. ενδεικτικά εδώ).
© 2019 KOUNADIS ARCHIVE
